Dagblaðið Vísir - DV - 11.05.2007, Blaðsíða 40

Atlaga gegn Hannibal
og Jóni Baldvin
Nú eru nákvæmlega fjörutíu ár
frá deilunum milli Hannibalista og
kommúnista í Alþýðubandalaginu í
aðdraganda alþingiskosninganna í
júní 1967. Prófkjör voru þá ekki kom-
in til sögunnar og því allir framboðs-
listar ákveðnir af uppstillinganefnd-
um. Uppstillinganefndin í Reykjavík
náði ekki saman um lista og bar mikið
á milli. Meirihluti uppstillinganefnd-
ar setti því saman málamiðlunarlista
sem stóð til að yrði samþykktur á al-
mennum félagsfundi. Þegar á fundinn
kom höfðu félagar úr gamla Sósíalista-
félaginu smalað á hann og samþykktu
þeir með yfirgnæfandi meirihluta
framboðslista sem minnihluti upp-
stillingarnefndar gerði nú tillögu um.
Sá framboðslisti var engin málamiðl-
un heldur einstefna og pólitískt sam-
særi. Þar vakti mesta athygli, að syni
Hannibals, Jóni Baldvin, sem hafði
verið settur í fjórða sætið á málamiðl-
unarlistanum, var nú úthýst, sem og
öðrum frjálslyndum sem ekki voru í
náðinni hjá gömlu kommunum.
Kosningabandalagið
Alþýðubandalag
Sem verkalýðssinni og forseti Al-
þýðusambands Íslands, en brottrek-
inn úr Alþýðuflokki, hafði Hannibal
stofnað til kosningabandalags við
Sósíalistaflokkinn – sameiningarflokk
alþýðu, 1956. Kosningabandalagið var
nefnt Alþýðubandalag og var Hanni-
bal formaður þess á meðan á samstarf-
inu stóð eða til 1968. Þetta samstarf var
upphaflega nokkurs konar andsvar við
„Hræðslubandalagi“ Alþýðuflokks og
Framsóknarflokks og helgaðist ekki
síst af því að Hannibal hafði verið her-
námsandstæðingur og NATO-and-
stæðingur. En þegar haft er í huga að
Hannibal var alla tíð mjög eindreginn
andstæðingur kommúnista, má furðu
sæta að samstarfið hafi gengið þokka-
lega í rúman áratug. En nú var hansk-
anum kastað og komið að uppgjöri.
Deilur Hannibals og gömlu komm-
anna í Alþýðubandalaginu 1967,
minna okkur á tvennt öðru fremur:
Annars vegar endalausa flokkaklofn-
inga í sápuóperustíl á vinstri vængn-
um allt frá stofnun Kommúnistaflokks-
ins 1930, og hins vegar á einstakan og
ótrúlegan stjórnmálaferil Hannibals
Valdimarssonar.
Kommúnistaflokkurinn 1930
Reyndar var klofningur Alþýðu-
flokksins við stofnun Kommúnista-
flokks Íslands, 1930, ekki hefðbundinn
flokkaklofningur heldur endapunktur
á langri þróun sem enginn mann-
legur máttur gat spornað við. Skipt-
ing verkalýðssinna og vinstri manna í
kommúnista og lýðræðissinnaða jafn-
aðarmenn, var djúpstæð, hugmynda-
fræðileg og alþjóðleg, og hlaut að eiga
sér stað hér á landi sem annars stað-
ar. En öðru máli gegndi um það þeg-
ar kratar tóku að rápa á milli þessarra
flokka.
Héðinn 1938
Klofningur Alþýðuflokksins 1938,
er Héðinn Valdimarsson og félagar
hans gengu til liðs við kommúnista
við stofnun Sósíalistaflokksins – sam-
einingarflokks alþýðu, var dramatískt
uppgjör sem lék marga grátt, Alþýðu-
flokkinn, formann hans og ýmsa sem
þá kvöddu flokkinn. Formaður flokks-
ins, Jón Baldvinsson, lést í kjölfarið og
flokkurinn missti þá mikilvæg ítök sín
í verklýðshreyfingunni.
Í formannstíð Stefáns Jóhanns Stef-
ánssonar næstu fjórtán árin, missti
flokkurinn sambandið við grasrót-
ina og varð í síauknu mæli að lokaðri
kerfisstofnun, fámennrar klíku. Þetta
skrifast að hluta til á reikning flokks-
forystunnar en er auk þess skiljanlegt
í ljósi þeirrar staðreyndar að Alþýðu-
flokkurinn átti langvarandi aðild að
sósíalískum miðstýringa- og hafta-
stjórnum á árunum 1934-39 og 1944-
50 sem eðli málsins samkvæmt spilla
flokkum sínum og stjórnarherrum.
Hannibal 1954–56
Öllum að óvörum tókst Hanni-
bal Valdimarssyni að fella Stefán Jó-
hann sem formann á flokksþingi Al-
þýðuflokksins 1952. En Hannibal tókst
ekki að skapa þann Alþýðuflokk sem
hann dreymdi um. Tveimur árum
síðar var Hannibal síðan felldur í for-
mannskosningu og í kjölfarið bolað
úr flokknum. Sú ákvörðun og stofnun
Alþýðubandalagsins í kjölfarið, 1956,
er því í rauninni þriðji klofningur Al-
þýðuflokksins.
Og síðan Vilmundur
og síðan Jóhanna
Hvað sem á endanum verður svo
sagt um samskipti Hannibals og Al-
þýðuflokksins, 1954–1956, er þó eitt
ljóst: Alþýðuflokkurinn hélt áfram
að klofna og Hannibal hélt áfram að
kljúfa flokka. Vilmundur Gylfason
klauf Alþýðuflokkinn er hann stofnaði
Bandalag jafnaðarmanna 1983 þó þrír
af þingmönnum Bandalagsins snéru
heim til föðurhúsanna 1986. Þá klauf
Jóhanna Sigurðardóttir Alþýðuflokk-
innn með Þjóðvaka 1994.
„Litli flokkurinn með
langa nafnið“
En aftur að Hannibal og Alþýðu-
bandalaginu 1967. Jón Baldvin grein-
ir frá því í endurminningum sínum,
Tilhugalífi, að þá bræður, Hannibal
og Finnboga Rút (tengdaföður Styrm-
is Gunnarssonar) hafi dreymt um að
breyta hinu lausbeislaða framboðs-
bandalagi sem kennt var við alþýðu
í frjálslyndan jafnaðarmannaflokk
sem síðar meir myndi sameinast Al-
þýðuflokknum. En þetta gekk ekki
eftir. Gömlu kommarnir í Sósíalista-
félagi Reykjavíkur höfðu engu gleymt
og voru ekki alveg á því að láta læðast
með sig sofandi yfir í krataflokk. Þessa
vegna rumskuðu þeir á Tónabíófund-
inum.
Eftirmálarnir urðu þeir að Hanni-
bal hætti við framboð á Vestfjörðum
og fór fram með sérlista Alþýðubanda-
lagsins í Reykjavík þar sem hann náði
kjöri og fékk 3520 atkvæði. Í kjölfarið
gekk hann úr Alþýðubandalaginu, og
stofnaði, ásamt fleirum, Samtök frjáls-
lyndra og vinstri manna sem buðu
fram í kosningunum 1971 og klufu þar
með Alþýðubandalagið.
Þegar stutt var í kosningar kom
Hannibal þjóðinni enn á óvart eins
og honum var einum lagið. Fjórum
árum áður hafði hann hætt við fram-
boð á Vestfjörðum og farið fram í
Reykjavík en nú hætti hann skyndilega
við Reykjavíkurframboð og fór fram
á Vestfjörðum. Samtök frjálslyndra
og vinstri manna urðu sigurvegarar í
kosningunum 1971, fengu fimm þing-
menn kjörna, felldu Viðreisnarstjórn-
ina og komust í oddaaðstöðu við ríkis-
stjórnarmyndun.
Hanniböl! – Flokkakljúfar
sjálfrar náttúrunnar!
Hannibal var nú orðinn formað-
ur síns þriðja stjórnmálaflokks og sat
keikur með öll pólitísku trompspilin á
hendi. En engu að síður áttu svo hann
og Björn Jónsson eftir að leggja sitt að
mörkum í því að kljúfa Samtök frjáls-
lyndra og vinstri manna og sprengja
fyrri vinstristjórn Ólafs Jóhannessonar.
Ástæðan var fyrst og fremst sú að þeir
voru afhuga vinstri stjórn og vildu
fremur ganga til samstarfs við Alþýðu-
flokkinn og Sjálfstæðisflokkinn og
framlengja þannig Viðreisnarstjórn.
Um þetta leyti var nýtt þvottaefni
auglýst sem „efnakljúfar sjálfrar nátt-
úrunnar“. Útvarpsstjórar Matthildar,
Davíð Oddsson, Hrafn Gunnlaugs-
son og Þórarinn Eldjárn voru fljót-
ir að snúa út úr þessari auglýsingu og
breyta henni í Hanniböl, - flokkakljúfa
sjálfrar náttúrunnar.
Hannibal var einstakur afreks- og
ævintýramaður í íslenskum stjórn-
málum. Hann varð formaður þriggja
stjórnmálaflokka en skorti herslu-
muninn til að ná tökum á þessum
flokkum sínum. Það er eitthvað skáld-
legt við stjórnmálaferil hans, - eitthvað
sem minnir á forlögin í Íslendingasög-
unum. Þegar hann kom loks heim í Al-
þýðuflokkinn að leiðarlokum, minnti
hann á Steinar í Hlíðum undir Stein-
hlíðum í Paradísarheimt, sem lagst
hafði í löng ferðalög í leit að fyrirheitna
landinu til þess eins að koma heim í
lokin, sáttur við guð og menn.
föstudagur 11. maí 200740 Ættfræði DV
Merkir Íslendingar:
ættfræði
U m s j ó n : K j a r t a n G u n n a r K j a r t a n s s o n
N e t f a n g k g k @ s i m n e t . i s
Í fréttum var þetta helst... 10. maí 1967
Alþýðubandalagið
klofnar fyrir kosningar
Jón Sigurðsson á Gautlöndum
f. 11. maí 1828, d. 26. júní 1889.
Jón á Gautlöndum var líklega
mesti bændahöfðingi Þingeyinga,
fyrr og síðar. Hann fæddist á Gaut-
löndum, sonur Sigurðar Jónsson-
ar, bónda þar, og þriðju konu hans,
Kristjönu Aradóttur húsfreyju. Þrálát
kjaftasaga meðal ættfræðinga seg-
ir að Ari hafi verið launsonur Skúla
fógeta, hvað sem kann að vera hæft
í því.
Jón tók ungur við búsforráð-
um á Gautlöndum og fór þar fyrir
búi ásamt móður sinni. Hann þótti
snemma framtaksamur bóndi, var
mikill félagsmálamaður og naut
alla tíð óskoraðs trausts Þingeyinga.
Hann var hreppstjóri Skútustaða-
hrepps 1857 - 1861 og 1864 - 1872 og
síðar oddviti til æviloka, sýslunefnd-
armaður og settur sýslumaður í tvö
ár, var alþingismaður Þingeyinga
1858 - 1885 og þingmaður Eyfirðinga
1886 - 1889. Líklega hefur þó veiga-
mesti þátturinn í félagsstörfum hans
verið fólginn í formennsku fyrsta
kaupfélagsins, Kaupfélags Þingey-
inga.
Jón var ekki nema sextíu og eins
árs er hann lést og var þá á leið til
þings. Hann var mörgum harm-
dauði og mikið um hann skrif-
að enda vinsæll með afbrigðum.
Þrír synir Jóns urðu alþingismenn
og tveir þeirra ráðherrar, Kristján
Jónsson háyfirdómari sem var ann-
ar ráðherra Íslands 1911 - 1912, og
Pétur Jónsson, formaður Kaupfé-
lags Þingeyinga og stjórnarformað-
ur SÍS en hann var atvinnuráðherra
1920 - 1922. Jón var afi Steingríms
Steinþórssonar forsætisráðherra og
Haraldar Guðmundssonar atvinnu-
málaráðherra. Þá var hann lang-
afi Jóns Sigurðssonar, fyrrv. iðnað-
ar- og viðskiptaráðherra og síðar
aðalbankastjóra Norræna fjárfest-
ingabankans og Málfríðar Sigurð-
ardóttur, fyrrv. Alþingismanns, og
langalangafi Hjálmars Jónssonar
dómkirkjuprests og fyrrv. alþingis-
manns.
Kona Jóns var Sólveig, dóttir Jóns,
ættföður Reykjahlíðarættar Þor-
steinssonar, en sú ætt hefur lengi
verið talin fjölmennasta ráðherraætt
landsins.
Ættfræði DV
Kjartan gunnar Kjartansson rekur ættir þjóðþekktra íslendinga
sem hafa verið í fréttum í vikunni, rifjar upp fréttnæma viðburði
liðinna ára og minnist horfinna merkra íslendinga. Lesendur
geta sent inn tilkynningar um stórafmæli á netfangið
kgk@dv.is.
Sérframboð Hannibalista í Reykjavík
Það er nú orðið fullljóst að Alþýðubandalagið í Reykjavík
mun ganga klofið til Alþingiskosninganna sem fram fara í
næsta mánuði. Hannibal Valdimarsson, formaður Alþýðu-
bandalagsins, og stuðningsmenn hans, una ekki þeim
framboðslista flokksins í Reykjavík sem samþykktur var á
miklum átakafundi í Tónabíói í síðasta mánuði. Í samráði
við félaga sína í Alþýðubandalaginu á Vestfjörðum, hefur
Hannibal ákveðið að hverfa úr efsta sæti listans fyrir vestan
í því skyni að leiða klofningslistann í Reykjavík
Hannibal og Gylfi Hér heilsast gamlir
vopnabræður eftir að Hannibal hafði
sprengt Ólafíu, 1974. síðan urðu synir
þeirra vopnabræður í sama flokki, Jón
Baldvin Hannibalsson og Vilmundur
gylfason.
Hannibal Valdimarsson Líklega á enginn
eftir að slá það met hans að verða formaður
þriggja stjórnmálaflokka og kljúfa þá alla.