Læknablaðið : fylgirit - 15.12.1994, Side 70

64
LÆKNABLAÐIÐ/FYLGIRIT 27
LJÓSAÐLÖGUN SJÓNHIMNURITS
£ gg "LITBLINDRA"
Þór Eysteinsson
Rannsóknastofu í lífeðlisfræöi.
Vitað er að miklar breytingar verða í næmi keila við
langvarandi aðlögun að rökkri eða ljósi. Mælt með
raflífeðlisfræðilegum aðferðum eins og sjónhimnuriti
(ERG) eða með skráningum frá keilum eða frumum
sem fá taugaboð frá keilum sést að það tekur keilur
um 10-15 mín. að aðlagast að stöðugri birtu ef
sjónhimna hefur áður aðlagast að rökkri. Spurningum
eins og hvort allar gerðir keila mannsaugans eru jafn
mikilvægar í þessu fyrirbæri, og hvort það einskorðast
við keilur er ósvarað. Því hefur t.d. verið haldið fram
að ljósaðlögun keila sé vegna þess að stöðug birta
dregur úr verkan stafa á næmi keila, þ.e. vegna
samverkan stafa og keila (Miyake, ofl, 1989). Til að
reyna að meta hlutfallslegt vægi einstakra keila í
ljósaðlögun sjónhimnurits hefur það hér verið mælt í
einstaklingum með skerta starfsemi keila, þ.e.
"litblindum” einstaklingum er sumir (protanopes)
sýna enga samverkan stafa og keila, mælt með öðrum
aðferðum (Goldberg ofl, 1982).
Aðferðir. Litaskyn sjálfboðaliða var metið með
litaskynsprófum (Ishihara, Farnsworth D-15).
Fengnir voru einstakligar með eðlilegt litaskyn, eða
með skert næmi M- eða L-keila. Sjónhimnurit var
skráð með hornhimnuskautum. Eftir 30 mín aðlögun í
rökkri var kveikt á stöðugu 2.2 log cd/m^ hvítu
bakgrunnsljósi í "Ganzfeld" ljósertara til
ÁHRIF INNRI SJÓNHIMNU Á
E 100 ELECTRORETINOGRAM. Ársæll Arnarsson og
Þór Eysteinsson. Rannsóknastofa í Lífeðlisfræði.
Sjónhimnurit endurspeglar flókna heildarsvörun
sjónhimnunnar við ljósáreiti, en virðist eiga upptök sín
í ljósstýrðum breytingum í K+ magni sem breytist
vegna starfsemi taugafruma eða ljósviðtaka. Þegar
hefur verið sýnt fram á að hamlandi taugaboðefnið
GABA (0,5-5,0 mM) og agonistar þess, minnka bæði
b- og d-bylgju sjónhimnurits í xenopus (Arnarsson og
Eysteinsson, 1993). GABA-antagonistinn picrotoxin
(0,5-2,0 mM) hefur öfug áhrif. Við höfum rannsakað
frekar þessi áhrif GABA á sjónhimnurit til þess að
ákvaröa frá hvaða frumum þau eru komin.
Notast var við sjónhimnurit (electroretinogram)
og innanfrumuskráningar úr yfirflæddum augnbikurum
Xenopus laevis. Sýnunum var komið fyrir í ljósheldu
Faraday-búri, ertingatíma stjórnað með ljósloka og
skráð með örskautum.
Við höfum komist að því að nipecotic sýra (1
mM), sem er upptökuhamlari GABA, hefur svipuð áhrif
á sjónhimnurit eins og GABA. GABAa antagonistinn
bicuculline (0,5-2,0 mM) eykur a-, b- og d-bylgjurnar.
Stærð b- og d-bylgna breytist mjög svipað, þ.e. GABA
og nipecotic sýra minnka báðar bylgjurnar, en
picrotoxin og bicuculline stækka þær. 0,1 mM styrkur
af GABAb agonistanum Baclofen, sem eingöngu virkar
á frumur í innri sjónhimnu (Slaughter og Bai, 1989),
minnkar og seinkar bæði b- og d-bylgjunum.
Glútamat-afleiðan APB þurrkar út b-bylgjuna og
ljósaðlögunar, og tekin meðaltal af 20 ertingum með
-0.27 log cd.sek/m^ hvítum ljósáreitum (ertingartíðni
2 Hz), með um mínútu millibili, í 20 mínútur.
Samverkan stafa og keila (rod-cone interaction) var
mæld með þröskuldsmælingu fyrir 25 Hz blikkandi
ljósi eftir ljósaðlögun og við rökkuraðlögun.
Niðurstöður. Allar gerðir litblindu sýna ljósaðlögun
keila í sjónhimnuriti, með svipuðum tímastuðli fyrir
aukningu í spennu b-bylgju. Aukning spennu er minni
að magni hjá "dichromats" en "trichromats", bæði
þeim með eðlilegt litarskyn og skert litarskyn. Hærri
aukning í spennu i-bylgju (OFF-svar) fékkst hjá
deuteranomalous trichromats en normal. Allir nema
"protanopes" sýndu samverkan staf og keila, eins og
áður hefur fundist. Ályktanir. Við hefðbundna töku
ERG með hvítu ljósi við Ijósaðlögun verður aukning í
svari hjá "litblindum", sem bendir til þess að bæði
M- og L-keilur komi við sögu í því svari. Þar sem
"protanopes" sýna einnig ljósaðlögun keila í ERG er
ljósaðlögun keila og samverkan stafa og keila tvö
aðskilin fyrirbæri, ólíkt því sem haldið hefur verið fram
(Miyake ofl., 1989).
kemur í veg fyrir áhrif GABA á d-bylgjuna, en hefur
hinsvegar engin áhrif á stækkun picrotoxins á sömu
bylgju. Bæði PDA og kynurenic sýra þurrka út d-
bylgjuna, en ekki b-bylgjuna. GABA eykur hinsvegar
spennu b-bylgjunnar eftir að búið er að fjarlægja d-
bylgjuna með PDA eða kynurenic sýru, en bæði PDA
og kynurenic sýra gera að engu áhrif picrotoxins á d-
bylgjuna. NMDLA (lmM) sem eingöngu hefur áhrif á
starfsemi innri sjónhimnu, dregur alla þætti
sjónhimnuritsins niður um 30% og hamlar áhrifum
GABA og picrotoxins á b- og d-bylgju.
Þessar rannsóknir benda til þess að picrotoxin-
næma GABA-kerfið (A og B-viðtakar) sem hefur áhrif
á ERG, sé tengt innri sjónhimnu, en ekki einungis ytri
sjónhimnu (A-viðtakar) eins og áður hefur verið talið.
Einnig er ljóst að það eru tvö aöskilin kerfi í innri
sjónhimnu sem tengist b- og d-bylgjunum.
Verkefnið er styrkt af Rannsóknarnámssjóði
Menntamálaráðuneytisins (Á.A.) og Vísindasjóði
(Þ.E.).