Læknablaðið : fylgirit - 15.12.1994, Síða 87

LÆKNABLAÐIÐ/FYLGIRIT 27
79
HVAÐ ÁKVARÐAR HLUTVERK TAUGA SEM
LIGGJA FRÁ HEILASTOFNI TIL MÆNU?
Guðrún Pétursdóttir og Anna Guðný Ásgeirsdóttir.
Námsbraut í hjúkrunarfræði og Rannóknarstofu í
líffærafræði, Læknagarði.
Taugar sem liggja frá heilastofni til mænu hafa bein og
óbein áhrif á bæði sjálfráða og ósjálfráða taugakerfið og
gegna meðal annars mikilvægu hlutverki við stjórn
hreyfinga, hvort sem það eru ósjálfráð viðbrögð eða
viljastýrðar hreyfingar. Eins og alls staðar í taugakerfinu
ráðast áhrif þeirra af því hvaða frumum þær tengjast.
Þær hreyfitaugar sem liggja frá mænu til hvers vöðva eiga
upptök sín í skýrt afmörkuðum frumuklösum (motor
pools) og taugasímarnir vaxa í knippum eftir ákveðnum
leiðum að vöðvanum. Gild rök hníga að því, að það sé
staðsetning frumubolsins í mænu sem ræður því hvaða
braut laugasíminn velur og á hvaða vöðva hann endar.
Þótt minna sé vitað um taugar ósjálfráða taugakerfisins,
bendir margt til þess að hlutverk þeirra ákvarðist líka af
staðsetningu frumubolsins.
Þannig eru líkur á því, að hlutverk hreyfitauga í mænu
ákvarðist af staðsetningu þeirra löngu áður en símarnir
vaxa fram og þær ná að mynda tengsl við vöðvana. Hins
vegar er það ekki fyrr en símar hreyfitauganna eru lagðir af
stað og hlutverk þeirra löngu ákvarðað sem taugarfrá heila
ná niður til mænu. Til þess að geta stjómað hreyfingum
verða þessar taugar að rata markvisst á hreyfitaugar vöðva
og vöðvahópa í mænu. Símarnir verða að vaxa eftir braut
sem leiðir þá að réttu marki. Þeir verða að velja sér braut
strax og þeir vaxa af stað uppi í heilastofni. Hvað ræður
vali þeirra?
Við erum að kanna hvort val þeirra ákvarðast af
staðsetningu frumubolanna í heilastofni. Með því að nota
litarefni sem berast eftir taugasímanum frá mænu upp í
frumubolinn höfum við litað þessar taugar í hænufóstrum.
Val á tilraunadýri byggist á því hversu auðvelt er að
nálgast fóstriö í egginu; hve mikið er vitað um þroskun
hreyfitauga í hænsnum, hversu margt er líkt með mænu
fugla og spendýra, og á vægi heilastofns í stjóm hreyfinga
hjá hænsnum, sem hafa ekki beinar conicospinal brautir.
Meginniðurstöður okkar eru þær, að séu taugarnar
skoðaðar nógu snemma á fósturskeiði, sést skýn samband
milli staðsetningar frumubols og þeirrar brautar sem
síminn vex eftir. Síðar í þroskanum færast frumuboiirnir
og þetta mynstur riðlast. Á fyrstu dögum fósturþroskans
má sjá einskonar liðskiptingu (rhombomeres) í
heilastofninum. Heilaliðimir virðast gegna ákvarðandi
hlutverki, m.a. er tjáning ákveðinna erfðavísa tengd
sumum þeirra. Við erum að kanna hvort frumur sem velja
sömu braut séu upprunnar í sama heilalið.
Frumniðurstöður okkar benda til þess að mörk vestibulo-
ocular, vestibulospinal og reticulospinal frumuhópa fari
annars vegar saman við skil á milli heilaliða (þversum) og
hins vegar skil milli afmarkaðra frumusúlna (langsum).
Þetta bendir til þess að val á braut sé nátengt upphaflegri
staðsetningu frumubols, - og þá hugsanlega einnig
staðbundinni tjáningu ákveðinna erfðavísa.