Læknablaðið : fylgirit - 15.12.1994, Side 100

90
LÆKNABLAÐIÐ/FYLGIRIT 27
HNÍSLASÓTT OG EIMERIA TEGUNDIR
V 21 í SAUÐFÉ Á ÍSLANDI.
Kolbeinn Reginsson og Sigurður H. Richter.
Tilraunastöð Háskóla Islands í meinafræði
að Keldum.
Hníslar (Eimeria spp.) eru einfrumungar
(gródýr) sem fjölga sór í þarmafrumum í meltingar-
vegi ýmissa dýra. Hníslategundirnar eru mjög
hýsilbundnar og misskæðar. í lömbum geta hníslar
valdið niðurgangi og jafnvel dregið þau til dauða.
Fullorðið fé myndar aftur á móti ónæmi og veikist
ekki. Smit kemur yfirleitt af beitilandi þar sem hnísl-
arnir geta lifað í marga mánuði, jafnvel ár.
Hníslar eru mjög algengir í sauðfó á íslandi.
Þeir finnast í mestu magni í 2-4 vikna gömlum
lömbum í byrjun sumars, þegar beitt er þröngt í
nágrenni bæjanna. Fjöldi hnísla í grammi saurs
getur náð milljónum og oft verður hníslasóttar vart.
Yfir sumarið er sauðféö aftur á móti á mun rýmra
beitilandi, hníslafjöldinn í saur minnkar verulega og
hníslasóttar verður ekki vart. Á haustin er fénu
yfirleitt safnað saman á sömu beitilöndin í nágrenni
bæjanna og næstu 1-2 mánuði fjölgar hníslunum í
g saurs, oft upp í hundruð þúsunda, og stundum
verður hníslasóttar vart. Yfir veturinn minnkar
hníslafjöldinn í lömbunum. í fullorðnu fé er fjöldi
hnísla í g saurs oftast lítill, aðeins nokkur hundruð,
en hækkar örlftið í byrjun sumars og seint á
haustin, samtímis hækkun í lömbunum. (1)
Mjög lítiö hefur verið kannað hvaða tegundir
Eimeria finnast í sauðfé á íslandi og ekkert hefur
verið um það birt.
I nóvember 1993 voru tekin saursýni úr sex
(7 mánaða gömlum) lömbum og í byrjun júní 1994
úr tveimur (mánaöar gömlum lömbum) á sama stað
í nágrenni Reykjavíkur. Heildarfjöldi hnísla í g
saurs í hverju lambi var talinn og hníslum safnað úr
sýnunum, bæði fyrir og eftir grómyndun. Hníslarnir
voru mældir, önnur greiningaratriði skoðuð og ein-
tök af hverri tegund Ijósmynduð. Hlutfall einstakra
tegunda var metið (nóvember) eða talið (júm").
Alls fundust 10 tegundir hnísla. Þær voru
Eimeria ahsata, E. bakuensis, E. crandallis, E.
faurei, E. granulosa, E. intricata, E. ovinoidalis, E.
pallida, E. parva og E. weybridgensis.
Tíðni margra tegundanna var mjög misjöfn
eftir árstímum. Bendir það til að árstíðabundinn
og/eða ónæmistengdur munur sé í tíðni þeirra.
Aðeins eru þekktar 12 tegundir hnísla í
sauðfé f heiminum (2). Með tilliti til þess hve fá
lömb voru rannsökuð, og öll á sama stað, þá er
það athyglivert að 10 þessara tegunda fundust í
þessari rannsókn.
1. Siguröur H. Richter og Matthías Eydal: Sauöfjárbeit og
hníslasótt. Freyr 1985, 81, 8, pp 304-307.
2. Barutzki D. & R. Goethe. Zur Kokzidienfauna der Schafe:
Artdifferenzierung der Oozysten. Wien. tierárztl. Mschr.1988,
75, 12, pp 494-498.
AGÐAN BUCEPHALOIDES
V 22 GRACILESCENS í ÞORSKI VIÐ ÍSLAND
Sigurður Helgason, Slavko Bambir, Matthías
Eydal. Tilraunastöð H.í. í meinafræði að Keldum.
Leitað var að sýkingum í heila 207 þorska
(Gadus morhua), sem voru veiddir á Breiðafirði, við
Vestmannaeyjar, út af Stöðvarfirði, vestur af
Reykjanesi og skammt suður af Krýsuvíkurbjargi.
Þessi könnun er hluti af stærra rannsóknarverkefni
á sjúkdómum í þorski hér við land.
Klasar af hjúplirfum (metacercaria-stig)
ögðunnar Bucephaloides gracilescens (Digenea)
fundust á yfirborði heila þriggja fiska
(Krýsuvíkurbjarg). Með vefjaskoðun greindust
ögðulirfur, að líkindum B. gracilescens, í
heilahimnu og í taugum fjögurra annarra fiska
(Reykjanes og Krýsuvíkurbjarg). í heilahimnu sáust
depilblæðingar og bjúgmyndun og lirfur þrýstu á
heila. Hugsanlegt er að hjúplirfur sem þrýsta á
heila valdi hegðunarbreytingum hjá fiskum og þeir
verði þá auðveldari bráð. Þetta er í fyrsta skipti sem
agðan B. gracilesces er greind við ísland.
Lífsferill B. gracilescens er eftirfarandi:
Fullorðinsstig er í skötusel (Lophius piscatorius).
Fyrsti millihýsill er samloka af tegundinm Abra alba.
Annar millihýsill eru fiskar af þorskaætt (Gadidae)
og lýsingaætt (Merlucciidae). Ögðulirfurnar setjast
að í heila og taugum þessara fiska. Þaðan berast
þær í lokahýsil.
Útbreiðsla ögðunnar takmarkast af útbreiðslu
skötuselsins, þ.e. í austanverðu Atlantshafi og
aðlægum hafsvæðum, þ.m.t. Barentshafi og
Miðjaröarhafi. í Eystrasalti finnst hvorki agðan né
skötuselur.
Erlendar rannsóknir benda til þess að
útbreiðsla B. gracilescens sé meiri en samlokunnar
A. alba. Hún er á grunnsævi, en hefur ekki fundist
hér við land, heldur tvær skyldar tegundir sem geta
lifað á meira dýpi: A. prismatica (ýsuskel) og A.
nitida (lýsuskel).
Fundur B. gracilescens hér feliur ekki a6
útbreiðslu samlokunnar A. alba. Þetta rennir
traustari stoðum undir þá hugmynd að fleiri
samlokutegundir séu millihýslar hennar.
(Styrkt af Rannsóknaráði ríkisins,
Umhverfisráðuneyti og Sparisjóði Vestmannaeyja).