Sagnir - 01.04.1985, Síða 88

MENNTUN - FORSENDA FRAMFARA OG FRELSIS
væru hin miklu samskipti þeirra við
embættismenn. Jón sagði að kjör
og lífsmáti þessara tveggja hópa
væri líkari á íslandi en víðast hvar
annarsstaðar. Mikið vantaði þó á að
þeir hefðu næga þekkingu á sínum
eigin atvinnuvegi, og umbótaáhuga
þeirra þyrfti að vekja. Vegna þessa
væri mikilvægt að stofna bænda-
skóla 23 Bændaskólar væru einnig
nauðsynlegir til að veita bændum
almenna menntun. Um miðja 19.
öld hafði borgarastéttin víða náð
völdum í nágrannalöndum íslend-
inga. Þeim náði hún með verslun og
iðnaði en undirstaðan var menntun
hennar. Á íslandi voru borgarar
mjög fáir og Jón var hlynntur fjölgun
þeirra. En meðan borgarastéttina
vantaði áttu bændur að koma í
hennar stað. Til þess að þeir yrðu
ekki eftirbátar annarra stétta á
Alþingi þyrftu þeir almenna mennt-
un. Bændaskóli, sem samsvaraði
fullkomlega þörfum landsins, átti að
mennta bændur á þann hátt ,,sem
vér vildum kjósa bónda í landi voru“
sagði Jón. Ekki dygði að hann væri
læs og skrifandi, heldur þyrfti hann
einnig að vera vel máli farinn og
geta komið hugsunum sínum á
blað. Hann ætti ekki bara að kunna
nokkuð úr sögu og landaskipan í
veröldinni heldur einnig að þekkja
eitthvað til reglna þeirra sem mann-
legt samfélag byggir á, einkum laga
eigin þjóðar.24
Jón var sannfærður um að fengju
bændur aukna verklega menntun,
mundi hagur þeirra og alls landsins
blómgast. Jafnframt mundi aukin
menntun, td. í íslenskum lögum,
gera þá hæfari í það pólitíska hlut-
verk sem Jón ætlaöi þeim. Bænd-
urnir áttu að taka við stjórnartaum-
unum úr dönskum höndum. í bréfi
sem Jón skrifaði haustið 1852,
sagði hann að menn ættu að ,,ólm-
ast sem mest í búnaðarfélögum,
bændaskólum og þessháttar“.
Stjórnin tæki ekki hart á því, þótt
„landið léki á þræði af ósköpum“.
Með þessu fengist besti undirbún-
ingurinn undiralmennt frelsi, „enda
þótt maður hefði það pólitíska í hjá-
verkum, eða léti svo.. ,“25
Forsendur fyrir auknu frelsi og
framförum þjóðarinnar fólust í því
að mennta íslenska bændastétt, að
mati Jóns Sigurðssonar. Þeir áttu
að vera sá landstólpi sem hægt var
að byggja á. Það voru því bændur
sem áttu að endurheimta sjálfstæði
íslendinga, þeir áttu að bægja
,,fjandanum“ frá. Hin huldu öfl þjóð-
arinnar voru bændum í blóð borin
og þau vildi Jón Sigurðsson virkja.
Þessi afstaða hans byggir á alda-
gamalli sýn á íslenskt bændasam-
félag. Þó að borgarmyndun væri að
hefjast á íslandi, taldi Jón að bænd-
ur mundu áfram gegna lykilhlutverki
í þjóðfélaginu.
Menntastefna
Jóns Sigurðssonar
Mikið vatn átti eftir að renna til sjáv-
ar áður en skólahugmyndir Jóns
Sigurðssonar urðu að veruleika og
sumar náðu seint eða aldrei fram að
ganga. Úr þeim má lesa tímana
tvenna. Þar er að finna umbótatil-
lögur sem vísa til nýrra þjóðfélags-
hátta og afturhaldssamar skoðanir
sem byggðar eru á ríkjandi þjóð-
skipulagi.
Um miðja öldina gerðu menn til-
raunir til að setja á fót búnaðar-
skóla, en þeir urðu allir skammlífir.
Það var ekki fyrr en á níunda tug 19.
aldar sem eiginlegir búnaðarskólar
voru stofnaðir og þá var skipulag
þeirra ólíkt því sem Jón hafði hugs-
að sér. Um miðja öldina gerðu
menn einnig tilraunir með sjó-
mannaskóla. Ekki varð þó úr ráða-
gerðum Jóns hvað varðar sjó-
mannastéttina fyrr en með stofnun
Stýrimannaskóla í Reykjavík árið
1891. Lagaskóli var ekki stofnaður
fyrr en árið 1908, en Læknaskóli ár-
ið 1876.26
Á seinni hluta 19. aldarog í upp-
hafi þeirrar 20. varð menntun í þágu
atvinnuveganna að raunveruleika.
Stofnaðir voru íslenskir skólar fyrir
bændur, sjómenn og embættis-
menn. Jón Sigurðsson sá fram í
tímann er hann setti fagmenntunina
Fyrsla grein.
Almcnnt. yfirlit. Augnamið skula.
1>ab eru einkum þvjú efni, sem oss Íslendíngum standa
á mcstu ab útkijáö veröi bæöi íijútt og vcl: |>ab er al-
ju'ngismáliö, skólamáliö og verzlunarmáliö. Undir J>ví
Iivernig jiessi mál veröa kljáö, Irvcrnig jietta jiretint
kemst á fdt, er aö niiklu leiti komin framför vor, og aö
vísu þaö. livaö bráögjör lnin veröur. Alþíng á aö vekja
og glæöa þjöölífiö og jijúöarandarin, skúlinn á aö tendra
liiö andliga 1 jús , og liií andliga ad , og veifa alla ]iá
jiekkíngu sem gjöra niá menn liæfiliga til fram-
kvæmdar öllu gúöu, scm auöiö má vcröa, verzlunin á aö
styrkja jijúöarafiiö líkamliga, færa velmegun í landiö,
auka og bæta atvinnuvegi og bandiönir, og efia nieö Jn í
aptur liiö andliga, svo jiaö vcröi á ný stofn annarra enn
æöri og betri framfara og blúmgunar eptir j)ví sem tímar
líöa fram.
Um skóla á íslandi. Nafn á 100síöna grein eftirJón Sigurösson / Nýjum félagsrit-
um 1842. Hérmá sjá upphaf greinarinnar.
86 SAGNIR