Sagnir - 01.04.1985, Síða 95

Sagnir - 01.04.1985, Síða 95
KRAFA UM RÁÐHERRAÁBYRGÐ (stjórnmálalega og lagalega) ábyrg fyrir Alþingi, eöa 2) aö allir meðlimir hennar yröu fast- ir embættismenn. Jóni þótti hvorugur þessara kosta góður.14 Jón vildi síst fyrri möguleikann. Þá yröi landstjórinn ekki aöeins lagalega ábyrgur fyrir Alþingi ásamt ráðherrum sínum heldur næöi þing- ræðiö einnig til hans. Hann taldi aö af því myndi leiða of þungt kerfi því leita yröi úrskurðar konungs í hvert sinn sem landstjórnina og Alþingi greindi á að nokkru marki. Illskárra var að hans dómi aö bæði ráðherrar il ). |*ar scm stúngií) cr upp.'í lircmur ráMicrrum á cinum Mat í lainliiiu, |ní cr auí'.wlt ab |ic.ssir incnn ci"i ab \cra scin látancyli jarl.'ins. og cr |iaí) iililúugis cptir |>ví scm cr rcjrla í l"j:lui!iiliiini |>júí>stjórii, cf aí> jarlinn vclili ser |ictta ráíancMi samkva'int |>ví scni nljiíng ætlaMst til, coa af |>ciin .'ciii liclTi traust alþfngis. lin |>ar af lcitir, a« jarlinu c'a lamlstjúrinn sjálfur yrbi at stumla lastari fyrii cn svo. ab liann yríi sjálfur ab fara mct rábaucyti sfnu. cr þcini ka'ini ckki sanuin vib alþfng. Eí svo vicri. |>á vrti aí> fara til kumíngs sjálfs sutur til Danmcrkur 0" lcita úrskuríar lians í ]i\crt sinn scni landstjóriiiii og alþnig vji-ri úsuinkva'in at> nokkrii niarki, cn |>ar af gæl. Ici.lt úba-rilcgau hnckki, tímatöf og jufnvcl staus á íilliim luáluiii. iicma því nb cins. at> bæbi jarl og rátuiiuutai lians \icri gjiirtir au IokIuiii cmbættisniönimm, scm ckki ga-ti bifa/.t fyrir ncinu atkvæti þíngsins. og ckki þyrfti ab víkja frá ticina fyrir ilúini eba fyrir skipun konúngs, Ifkt og f Norcgi er liáttab. þctta inætti komost fyrir meb því moti. ab ki.mingur setli lan.lstjórann, op. Iioiium yrbi ckki Mkiu frá ucina mcb komíngs bobi, cba cptir bcir.ni ósk alþíugis til koniíngs, cf kouiíngur fyndi ásta-bu til a? iippfylla þá ósk. I.aii.istjárinu kysi sér rábuiiaiitn íslcn/ka menn, scin stæbi fyrir frainkvæmd landstjórnarinnar og licfbi ábyrgb fyrir alþíngi, en landstjóri samþykkti frum- viirp til þfngs og þau laga frumvörp scm frá þfngiuu kæmi, svo þau yrbi ub lögum; hann hcl'bi cinnig neit- unarvald, cn rábaneyti hans licfbi ábyrgbina og skrifabi undir meb honum. þctu væri uú öldúngis svipab því, Úr Nýjum félagsritum 1863, bls. 29-30. I þessum texta er Jón aö ræða mis- munandi stjórnarform sem íslend- ingar ættu hugsanlega aö taka upp. Ma. minnist hann á þingræöisstjórn- arhætti. og landstjórinn væru fastir embætt- ismenn skipaðir af konungi og að- eins lagalega ábyrgir fyrir Alþingi. Það má því til sanns vegar færa að Jón hafi talið það ,,æskilegra“15, að jarl og ráðherraryrðu fastirembætt- ismenn, en að þingræðið næði til hvorra tveggju, jarlsins og ráðherr- anna. Það verður þó tæpast sagt að þessi niðurstaða Jóns verði túlkuð sem stefnubreyting eða undanhald því möguleiki númer 2 er greinilega aðeins sá skárri af tveimur illum. Mér virðist þrátt fyrir þetta að það standist hjá Didriksen að Jón hafi lagt minna upp úr þingræðiskröf- unni á 7. áratugnum. Altjend minnist hann ekki á hana eftir 1863. En hafa verður í huga að Jón féll aldrei frá kröfunni um ábyrgð ráðherra fyrir Alþingi. Vegna þess að hann skil- greinir aldrei nákvæmlega hvað hann á við með orðinu ráðherra- ábyrgð er ekki þægilegt að átta sig á stefnu hans í smáatriðum. Hafði hann bæði lagalega og stjórnmála- lega ábyrgð í huga þegar hann talar um að ráðherrarnir eigi að bera ábyrgð fyrir Alþingi eða var hann aðeins að hugsa um lagalegu ábyrgðina? Að mínu viti gerir Jón mjög óljósan greinarmun á lagalegri og stjórnmálalegri ábyrgð og ég hneigist að þeirri skoðun að hann hafi haft hvort tveggja í huga, laga- lega ábyrgð og þingræði. Árið 1850 talar Jón um það að þjóðin verði ,,alltaf að fylla út í það scema, sem grundvallarlögin gefa“16. Jafnframt lætur hann í Ijósi þá skoðun að réttast sé að setja ekki annað í grundvallarlögin en ,,ábyrgðarprincipið“. Hugsanlega hefur Jón gert ráð fyrir að þingræðið þróaðist út frá ákvæðinu um ráð- herraábyrgðina. Eins er möguleiki að hann hafi litið svo á að þingræð- iskrafan væri í raun innifalin í kröf- unni um ábyrgð ráðherra. Með því að krefjast ráðherraábyrgðar hefur hann ef til vill talið sig vera að vinna að framgangi þingræðisins, jafnt eftir 1850 og fyrir. Áhrif þingræðiskrafna Jóns Sigurðssonar Odd Didriksen telur að þingræðis- krafa Jóns Sigurðssonar hafi ekki haft veruleg áhrif á landsmenn.17 Hann bendir þó á að fyrir Þjóðfund- inn 1851 hafi mikið verið rætt um takmarkað neitunarvald konungs sem vænlegan kost. Þá var litið til Noregs sem fyrirmyndar en þar var slíkt fyrirkomulag við lýði. Á Þjóð- fundinum sjálfum hins vegar voru hugmyndir Jóns um stjórnskipunar- mál íslands flestallar teknar til greina, ma. um ábyrgð ráðherra fyrir Alþingi. Jón hafði nokkrar efa- semdir um gildi takmarkaðs neitun- arvalds. í tillögum nefndar þeirrar er fékk stjórnarskrárfrumvarp konungs til umsagnar á Þjóðfundinum, og samdi síðan annað sniðið eftir hug- myndum Jóns, var ekki minnst á takmarkað neitunarvald. í tillögum Þingvallafundar 1851 er krafan um Konrad Maurer. / bréfi til þessa vinar sins frá 1860 ræöirJón ma. um æski- legasta fyrirkomuiag landstjórnar á íslandi og teiur aö landstjórnin ætti helst aö vera ábyrg fyrir Alþingi aö landstjóranum undanskildum. það ekki borin fram og telur Didrik- sen það bera vott um áhrif Jóns. Ennfremur skína sjónarmið Jóns í gegn í Undirbúningsblaöi undir Þjóöfundinn þar sem ábyrgð ráð- herra er borin saman við takmarkað neitunarvald. Segir þar að konung- ur myndi varla beita ótakmörkuðu synjunarvaldi sínu nema það sé krafa hins ábyrga ráðherra. Fólkið gæti þá látið vantraust sitt í Ijós og SAGNIR 93
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.