Sagnir - 01.06.1994, Page 21

Þegar gerð er tilraun til að skil-
greina rómantísku stefnuna er
sýnt að torvelt verður að setja
fram algilda kenningu. Enda er að mínu
viti ekki hægt að skilgreina rómantísku
stefnuna svo fullnægjandi sé. En ein-
kennum hennar er hægt að lýsa á grein-
argóðan hátt, hversu þversagnarkennt
það kann að hljóma, að ekki sé hægt að
skilgreina augljós einkenni. I þessu liggur
þó eðli rómantísku stefnunnar. Engum
hefur hingað til tekist að skilgreina liti
með orðunum einum, en þó viðurkenna
allir tilveru þeirra og flestir geta lýst
þeim; grænt sé litur laufblaðanna, brúnn
sé litur moldarinnar, snjórinn sé hvítur
o.s.frv. Þannig er því varið með róman-
tíkina. Hún skartar ákveðnum litbrigð-
um sem hægt er að lýsa, en erfitt að
henda reiður á.
Rómantíska stefnan var ekki „stefna“ í
eiginlegri merkingu þess orðs, þ.e. hún
stefndi ekki að neinu takmarki eftir af-
markaðri leið. Astæðan er sú að róman-
tíkin byggði fýrst og fremst á þeim „hug-
hrifum“ sem áhangendur hennar tileink-
uðu sér.1 Jafnframt gerir þetta fræði-
mönnum erfitt um vik að skilgreina þessa
hreyfingu. Hughrifin runnu saman við
áhugamál hvers einstaklings og gerðu
það að verkum að hver og einn virtist
nánast fylgja eigin stefnu. Aherslan í einu
landi var þannig breytileg frá áherslum
annarra þjóða, að svo virtist sem um ger-
olíkar stefnur væri að ræða. Um það hef-
ur enda verið deilt hvort rómantíska
stefnan eigi að teljast í eintölu eða fleir-
tölu.2 Það sem hins vegar skiptir rnestu er
að allar þessar hugmyndir komu frá sömu
uppsprettunni, sem beindi hugsuninni í
akveðinn farveg og áherslan var því ætíð
á svipuðum nótum.
I Frönsku byltingunni 1789 komu upp
a yfirborðið nýjar hugmyndir um frelsi
°g sjálfsákvörðunarrétt einstaklinga, en
aherslan á frelsið var rík í rómantísku
stefnunni. Fögnuður ríkti því almennt
tneðal rómantískra manna er fréttist af
byltingunni, en skjótt skipuðust veður í
lofti. Þegar byltingin tók að „éta börnin
stn ‘ þótti mörgum sýnt að ógerlegt yrði
að búa til nýtt þjóðfélag eftir uppskrift
skynseininnar og sneru blaðinu við. Sá er
fyrstur varð til að gagnrýna byltinguna
var Edmund Burke. 1 riti sínu Rejlection
°n tlic Rcvolution in France , sem kom út
anð 1790, benti hann á að byltingin gæti
Eftir að sýnt var að byltingin franska „át börnin sín “ var hún fordæmd af rómantískum mömnim. A
þessari mynd eftir Goya sést Satúrnus éta eitt barna sinna. Óttinn í augunum sýnir einmitt hvers-
vegna hann drýgir þctta voðaverk; óttinn við að missa völdin sjálfur.
aldrei gengið upp vegna þess að leiðtogar
hennar ætluðu sér að afmá gamla sjórn-
skipulagið og korna á nýju á einni nóttu.3
Gagnrýnin ber með sér eitt höfuðein-
kenni rómantísku stefnunnar; að þjóðfé-
lagið sé arfleifð eldri kynslóða, og hafi
samkvæmt því þróast og rnótast í gegn-
um aldirnar. Nútíminn byggi á rótum
hins hðna og ekki sé hægt að breyta því
með einhvers konar skynsemislausnum.
Því beri að leggja áherslu á eldri tíð, enda
sé þar að finna skilninginn á manninum
og umhverfi hans. Rómantíkin krafðist
frelsis en byltingar voru fordæmdar.
Frönsku byltingarleiðtogarnir veifuðu
óspart lausnum er byggðu á skynsemis-
og vísindaviðhorfi upplýsingarmanna.
lkómantiska stefnan snerist því ekki ein-
göngu gegn byltingunni, heldur var hún
í raun andsvar gegn ríkjandi viðhorfum
og gildum sem byggðu á rökhyggju og
skynsemistrú. Augljóst virtist að skyn-
SAGNIR 19