Sagnir - 01.06.1997, Side 17

hitamáli þar sem mörgum fannst nóg um
að hjóðverjar þyrftu að bera sökina á síð-
ari heimsstyijöldinni á herðurn sér án þess
að Fischer og stuðningsmenn hans bættu
þeirri fyrri við. Deilan var í raun ekki
síður pólitísk en sagnfræðileg en hér gefst
ekki rými til að fjalla náið um hana.5
Kaflaskil urðu í „Fischerdeilunni" og
umræðunni um aðdraganda fyrri heims-
styrjaldarinnar almennt árið 1969. Það ár
gaf Fischer út bókina Krieg der Illusioiicn
þar sem hann fjallaði unr Þýskaland fyrir
fýrri heimsstyrjöld og aðdraganda stríðs-
rns. Ekki var nóg með að þar rökstyddi
hann nánar skoðun sína um ábyrgð
Þýskalands á að fyrri heimsstyrjöldin
braust út heldur gekk hann skrefinu
lengra en áður og fullyrti að stríðið hefði
ekki verið vegna þess að áhætta sem ráða-
menn í Berlín tóku fór á versta veg held-
ur sagði hann stríðið hafa verið árangur
vel heppnaðrar áætlunar Þjóðverja.
Krieg der Illusionen
I Kricg der Illusioiien sýndi Fischer fram á
með sannfærandi hætti að þjóðernis-
rembings- og útþensluhugmyndir (marg-
ar þeirra jafnvel svo öfgakenndar að leita
þarf til nasistaflokks Hitlers til að finna
hliðstæðu'j hefðu verið orðnar mjög út-
hreiddar í Þýskalandi löngu fyrir fyrri
heinrsstyrjöld og taldi hann að þýska
stjórnkerfið hefði verið gegnsýrt af slík-
urn hugmyndum.
Hvað umræðuna um aðdraganda fyrri
heimsstyrjaldarinnar snertir er bókin gíf-
ufiega mikilvæg þar sem Fischer afsann-
aði hina viðurkenndu söguskoðun. Það er
alveg ljóst að Þýskaland og Austurríki-
Ungverjaland notuðu bara morðin á rík-
tsarfanum og konu hans sem tilefni til að
hefja stríð á hendur Serbiu sem ríkin
vildu af öðrum ástæðum. Hverjar þær
ástæður voru er reyndar enn ekki sam-
staða um nteðal fræðimanna en sérfræð-
ingar á þessu sviði sagnfræðinnar deila þó
nú til dags hvorki
um hvort það hafi
verið aðgerðir þess-
ara tveggja ríkja sem
komu stríðinu af
stað né hvort morð-
in hafi orðið til þess
að ráðamenn í Vín
áttu enga kosti aðra
en að grípa til þeirra aðgerða sem þeir
gerðu. Ríkin tóku einfaldlega ákvarðanir
sem þau vissu að myndu liklega enda
með stórstyijöld þrátt fýrir að aðrar leiðir
hefðu algerlega nægt til að bjarga heiðri
Austurrikis-Ungverjalands eftir morðin i
Sarajevo.7
Hugsanlega mætti halda því fram að
ráðamenn íVín hafi vonast til þess að stríð
við Serbíu myndi ekki leiða til stríðs við
Rússland. Umræðan meðal þeirra sýnir
þó greinilega að þeir áttu síður von á því
að Rússar stæðu aðgerðalausir á meðan
Austurríki-Ungverjaland sigraði Serbíu
með vopnavaldi. Flest bendir til þess að
evrópsk stórstyrjöld en ekki staðbundið
stríð hafi verið það sem stjórnvöld í
Þýskalandi vildu. Þannig sýndi Fischer
fram á að ákvörðun var tekin í Berlín unt
að hefja hernað gegn Rússum og Frökk-
um hvort sem andstæðingarnir tækju
fýrsta skrefið eða ekki."
Það er ljóst að í Krieg der IUusionen eru
ýmis atriði sem sagnfræðingar eru ósam-
rnála um.’ Almenn samstaða hefur þó
náðst um að það hafi verið yfirvegaðar
ákvarðanir ráðamanna í Berlín ogVín sem
hrundu af stað keðjuverkun sem endaði
með því að fyrri heimsstyrjöldin hófst.
Morðin í Sarajevo voru tylliástæða til að
koma af stað stríði en ekki neisti sem or-
sakaði sprengingu í púðurtunnu. Segja má
að sérfræðingar í aðdraganda fýrri heims-
styrjaldarinnar hafi
kastað kenningunni
um „sögulegt slys“
fýrir róða. Þess í stað
hafa þeir hafið uin-
ræðu um hvað hafi
orðið til þess að
Þýskaland og Aust-
urríki-Ungverjaland
hrundu fyrri heimsstyrjöldinni af stað,
hvort ríkin tvö beri jafn mikla ábyrgð á
því að til stríðs kom og hvort önnur ríki
hafi borið ábyrgð á því að koma ráða-
mönnum i Berlín ogVin í þá stöðu að þeir
töldu nauðsynlegt að hefja stríð. Þessi sam-
staða um að garnla söguskoðunin standist
engan veginn náðist á árunum eftir 1969
og því mætti ætla að höfundar yfirlitsrita
um mannkynssögu hafi fyrir löngu hent
hinni úreltu söguskoðun út úr bókum sín-
um og sett þá nýju inn í staðinn.Tuttugu
og átta ár hljóta að vera nógu langur tími
til að koma niðurstöðu sérfræðinga á
framfæri við almenning, eða hvað?
Kennslubækur
Rétt er að skoða fýrst þær bækur þar sem
fólk kynnist umræðunni um aðdraganda
fyrri heimsstyrjaldarinnar í fyrsta sinn,
þ.e. kennslubækur sem stuðst er við í
grunnskólum landsins. Hjá Námsgagna-
stofnun fengust þær upplýsingar að al-
mennt væri bókin Samferða um söguna'0
eftir Bengt Áke Hager notuð við kennslu
urn þetta tímabil mannkynssögunnar. I
bókinni er aðdragandi stríðsins útskýrður
á eftirfarandi hátt:
Ríkisarfi Austurríkis-Ungveijalands var
myrtur ásamt konu sinni í Sarajevo
sumarið 1914. Morðinginn var félagi í
serbneskri þjóðernishreyfingu ... At-
burður þessi leiddi loks til þess að Aust-
urríki-Ungverjaland lýsti yfir stríði á
hendur Serbíu.
Til að knýja Austurríki-Ungveijaland
til friðarsamninga hófu Rússar almennt
herútboð, þ.e. að búa heri sína til átaka.
Þýska ríkisstjórnin taldi sér ógnað með
þessu og krafðist þess að Rússar hættu
þegar herútboði sínu. Þegar Rússar neit-
uðu lýstu Þjóðveijar strax stríði á hend-
ur bæði Frökkunt og Rússum."
Þetta er í sjálfu sér ágæt og auðskiljanleg
einfoldun á kenningunni um „sögulegt
Ríkisaifi Austurrikis-Ungvcrjalcmds og ciginkona hans lcggja upp í hinstuferð sítia í Sarajcuo 28.júin 1914.
líir morðið á þeim orsök heimsstyjaldarinnarfyrri?
„Tuttugu og átta ár hljóta
að vera nógu langurtími til
að koma niðurstöðu sér-
fræðinga á framfæri við al-
menning, eða hvað?"
SAGNIR 15