Sagnir - 01.06.1997, Síða 18

slys“ en getur varla talist boðleg útskýring
á aðdraganda fyrri heimsstyrjaldarinnar í
ljósi þess sem komið hefur frarn hér að
framan. Hager leit fram hjá
sagnfræðirannsóknum undanfar-
inna áratuga annað hvort vegna
þess að hann vissi ekki af þeim
eða taldi niðurstöður þeirra vera
rangar af einhverjum ástæðum.
Hugsanlegt er að kenningin um
„sögulegt slys“ hafi fengið að
halda sér einfaldlega vegna þess
að hún er einfaldari en sannleik-
urinn.
Þessi athugun hefur leitt í ljós
að í grunnskólum á íslandi er börnum
kennd útskýring á aðdraganda fyrri
heimsstyijaldarinnar sem er beinlínis röng
og var afsönnuð fýrir mörgum árum. Sem
betur fer hafa þó margir fengið vitneskju
um gang mannkynssögunnar víðar en úr
kennslubókum grunnskólans. Eðlilegt er
að líta næst á þær kennslubækur sem not-
aðar eru á framhaldsskólasdgi.
Samkvæmt upplýsingum frá fjölda
framhaldsskóla er einkum stuðst við tvær
bækur við kennslu á þeim hluta mann-
kynssögunnar sem hér er til athugunar og
skiptast bækurnar nokkuð jafnt niður á
skólana. Þessar bækur eru Mannkynssaga
2'2 og Heimsbyggðin 2.13
Höfundar Mannkynssögu 2 virðast ekki
hafa fýlgst betur með umræðunni um að-
draganda fyrri heimsstyrjaldarinnar en
Bengt Áke Hager eins og sjá má á eftir-
farandi brod úr bókinni:
Mest cr stuðst við kcimsliibœkuruar Mcmtikytissögti
2 og Heimsbyggðitta iframhaldsskólum landsins.
Þjóðernislegan neista þurfti til að
sprengja evrópsku púðurtunnuna. Það
gerðist þegar slavneskum þjóðernis-
sinna, Gavrillo Princip, tókst banatilræði
við ríkiserfingja Austurríkis og konu
hans í Sarajevo þann 28.júní 1914.14
Á öðrum stað í bókinni er svipuð útskýr-
ing á kenningunni um „sögulegt slys“ og
sú sem sett er fram í Samfcrða um söguna.
Samkvæmt henni hrundu morðin í Sar-
ajevo sem sagt af stað atburðarás sem eng-
inn réð við og endaði loks í stríði þótt
það hefðu verið málalok sem enginn vildi
i raun.15Með öðrum orðum er hér ekki
að finna neitt sem bendir til þess
að höfundar bókanna hafi fýlgst
með umræðunni um aðdrag-
anda fyrri heimsstyrjaldarinnar
siðan á sjöunda áratugnum. Þessi
kennslubók á framhaldsskólastigi
kennir þvi miður sama úrelta
ruglið og kennslubókin sem
notuð er i grunnskólum.
Ljósið í myrkrinu er Hcims-
byggðin 2. Höfundar þeirrar bókar
eru greinilega meðvitaðir um
umræðuna um aðdraganda fýrri heimsstyij-
aldarinnar eftir útkomu bókarinnar Krieg
der Illusionen efdr Fritz Fischer. Í Hcims-
byggðinni 2 eru reyndar nokkur dæmi um
algerar rangfærslur eins og t.d. að „Stjórn-
völd íVínarborg ... [hafi gert] ráð fýrir að
bandalag þeirra við Þjóðverja héldi aftur af
Rússum.“'<>Umræðan meðal ráðamanna í
Vín sýnir óumdeilanlega að þeir gerðu sér
grein fýrir þvi að stríð við Serbíu jafngilti
nær örugglega stríði við Rússland.” Að
flestu leyd eru þó þau atriði sem ég er ekki
alveg sammála höfundum bókarinnar um,
atriði sem enn er deilt um meðal sagnfræð-
inga og því algerlega eðlilegt að hafa i bók
sem þessari þar sem vissulega er ekki pláss
fýrir allar hliðar málsins.
Höfundar bókarinnar eyða umtals-
verðu plássi í að ræða um aukinn þjóð-
ernisrembing, vígbúnaðarkapphlaup evr-
ópsku stórveldanna, stórveldabandalögin,
ólguna á Balkanskaga og segja svo loks
ekki að morðin í Sarajevo hafi neytt ráða-
menn íVín til að grípa til aðgerða sein
hrundu af stað keðjuverkun sem endaði í
stríði sem enginn vildi. í anda þeirrar
niðurstöðu sem sérfræðingar um málið
eru sammála stendur í bókinni:
Ráðamenn í Austurríki-Ungverjalandi
... voru á höttunum eftir átyllu til að
ganga milli bols og höfuðs á Serbum.
Tilefnið barst þeinr í hendur hinn 28.
júní 1914. Þá myrti bosniskur mennta-
skólanemi rikisarfa Austurríkis-Ung-
verjalands og konu hans er þau voru í
heimsókn í Sarajevo
Morðin voru sem sagt átylla en ekki hin
raunverulega ástæða að baki aðgerðum
ráðamanna íVín.
Þótt umfjöllunin um aðdraganda fyrri
heimsstyrjaldarinnar sé ekki fullkomin í
Heimsbyggðinni 2 er hún langt frá því að fa
falleinkunn eins og umfjöllunin i Samferða
Kemtslubókitt Sattt-
ferða utn sögtma er
kctind i inörgitin
grunnskólum lattdsins.
um söguna og Mannkynssögu 2. Greinilegt
er að höfundar bókarinnar fýlgjast með
umræðu sérfræðinga á þessu sviði sagn-
fræðinnar í stað þess að halda áfram að
tyggja á úreltum kenningum.
Það hlýtur að vera umhugsunarefni fýr-
ir alla sem hafa áhuga á mannkynssögu
og/eða menntamálum, að nemendum í
íslenskum skólum sé kennd löngu úrelt
söguskoðun þrátt fyrir að kennslubæk-
urnar séu frekar nýlegar og vonandi kem-
ur þessi grein af stað umræðu um þetta
alvarlega mál. Ekki eru þó öll yfirlitsrit
um mannkynssögu samin með kennslu í
skólum i huga og rétt er að athuga hvort
aðrar mannkynssögubækur séu skárri en
kennslubækurnar.
Onnur yfirlitsrit um mann-
kynssögu
Þótt best hefði verið að skoða öll yfirlits-
rit um mannkynssögu sem komið hafa út
á íslensku undanfarin ár er ljóst að ekki er
pláss í þessari grein til að gera mörgum
bókum skil. Því verður hér eingöngu
fjallað um tvö algeng rit. Annars vegar
Sögu mannkyns, ritröð ABn og hins vegar
Hcimssöguatlas Iðunnar.2"
„Það hlýtur að vera um-
hugsunarefni fyrir alla sem
hafa áhuga á mannkyns-
sögu og/eða menntamál-
um, að nemendum í ís-
lenskum skólum sé kennd
löngu úrelt söguskoðun ..."
I Sögu mannkyns, ritröð AB er stuttlega
fjallað um vaxandi útþensluhyggju í
Þýskalandi en hún er alls ekki sögð vera
ástæða þess að til striðs kom. í ritröðinni
er ríkjandi gamla hugmyndin um að eng-
inn einn aðili beri ábyrgð á stríðinu. Þetta
sést vel á eftirfarandi dæmum:
Austurríki-Ungverjaland sat nánast á
púðurtunnu á Balkanskaga og spreng-
ing í henni gat hæglega dregið Rússa
og franska bandamenn þeirra fýrirvara-
laust inn í stórstyijöld. Og það var ein-
mitt það sem gerðist með „skotinu í
Sarajevo" 28.júni 1914 er öfgasinnaður
serbneskur þjóðernissinni myrti Frans
Ferdinand ríkisarfa Austurríkis.2'
Serbneskir þjóðernissinnar myrtu þann
dag [28.júní 1914] Franz Ferdinand ...
16 SAGNIR