Sagnir - 01.06.1997, Síða 49

Sagnir - 01.06.1997, Síða 49
Flest bendir til að íslenska verslunarfél- agið hafi verið eitt mikilvægasta fyrirtæki sinnar tegundar í ríkinu, allt fram til ársins 1662 þegar styijöld við Svía lék það grátt. Konungur fékk snemma að njóta ávaxta verslunargróðans þegar kaupmannastétt borgarinnar fjármagnaði stóran hluta af stríðsútgjöldum ríkisins á miðri sautjándu öld. Velgengni þess byggðist einkum á hagstæðum samningum við kaupmenn í „Á sautjándu öld þótti vel- ferö utanríkisverslunar best borgið með því að kaup- menn mynduðu sterk versl- unarfélög undir verndar- væng ríkisvaldsins." Hamborg, því ekki reyndist unnt að koma helstu útflutningsafurð Islendinga, skreið, til markaðssvæða í Mið-Evrópu án milligöngu þeirra.4 Arið 1684 var umdæmaverslun inn- leidd á Islandi, einstakar hafnir voru leigðar hæstbjóðanda. Þá glataðist sú sam- vinna sem Islenska verslunarfélagið hafði náð við þýska kaupmenn og verðstýring- ar einstakra Islandskaupmanna báru ekki árangur.5 Útgjöld úr Herbergissjóði þann 29. mars 1696. Zepsen listmálara 60 ríkisdali fyrir altaristöflu - Steenvinchel yfírsmið 40 ríkisdali fyrir tvær styttur úr fílabeini og róðukross - umsjónarmanni baðstofunnar 15 ríkisdali fyrir baðvatn hirðkvenn- anna árin 1695 og 96 - umhirða fyrir hest konungsins í Rungsted 1 4 ár: 10 ríkisdalir — einum Is- landskaupmanni 50 ríkisdali fyrir horn úr einhyrningi sem sett var á listasafiiið. Konutigur hrjur uerið ad greiða andvirði cins kúgildisfyrir Inð nieinta liorn úr einhyrningnum en f)’Ua niátti baðkör- nt í rínnlega scx ár fyrir sötnu upphcvð. Heimild: Kongelige Kainmerregnskabcrfra Frcdcrik llls °& Christiatt VsTid (Kaupmannahöfn,1918), 483. Lánts Gottrítp lögmaðttr ífaðmifjölskylduimar. Það kom í Itlut Gottníps að fara með bœnaskrá Islendinga á fiind komings. Tillögur lians gengu aðallcga út á að afnema utndœniai'ersliinina. — Þjóðininjasafn Islands. Sænsk fallstykki áttu ekki eingöngu heiðurinn af því að Islenska verslunarfél- agið leið undir lok. Arið 1660 var ein- veldi komið á í Danmörku, aðallinn missti gömul forréttindi en borgarar og sérstaklega kaupmenn færðu sig upp á skaftið. Margt bendir til þess að umdæm- averslun hafi verið komið á til að þóknast þessum nýju bandamönnum krúnunnar. Á árunum 1662 til 1683 ríkti nokkurs konar millibilsástand í Islandsversluninni þar sem höfnunum var skipt á milli fjög- urra af stærstu kaup- sýslumönnum Kaup- mannahafnar. Fleiri kaupmenn vildu komast að og þeir hafa ennfremur séð tækifæri í umdæma- versluninni til að rétta hlut sinn gagnvart íslendingum. Það kom á daginn, borgara- legir embættismenn á hjálendunni að- höföust lítið á rneðan leigutakar skömmt- uðu sér lög og rétt í skjóli einveldisins.1’ Danska kaupmannastéttin var ekki ein um að hagnast af umdæmaskiptingunni. Lengi hefur verið talið að Islandsverslunin hafi skipað sérstakan sess á meðal tekju- auðlinda Danakonunga. Afgjöld afversl- unarleigunni eiga að hafa runnið, ásamt Eyrarsundstollinum, beint inn í Kammer- regning eða „Herbergissjóð" konungs, eigið framkvæmdafé hans sem notað var til að (jármagna frillulífi og annan íburð krúnunnar.7 A skýringarmynd á bls. 48 sem sýnir Islandsverslunina eftir kenn- ingum kaupskaparstefnunnar má sjá hvernig hagstjórn á sautjándu öld stefndi að því að auka tekjur konungs samtimis því að koma upp öflugri kaupmanna- stétt. Þetta var tími kaupskaparstefn- unnar en hún ein- kenndist meðal annars af eflingu iðngreina og hand- verks - einkum áberandi í Dan- mörku í tíð Kristj- áns fjórða á árunum 1620—1630." Slikt átak bar á góma í umræðunni urn viðreisn Islands á átjándu öld en þær hug- myndir dagaði uppi og því fór lítið fyrir fjármagnsflæði í þann geira atvinnulífsins. Það samræmdist ekki kaupskaparstefn- unni að efla framleiðslu í landbúnaðar- geiranum en Islandsverslunin byggðist al- gjörlega á henni. Danakonungur hafði takmarkaða möguleika á að auka tekjur sínar af landinu með því að skattpína Is- lendinga. Afgjöld í Jarðabókarsjóð voru í „... borgaralegir embættis- menn á hjálendunni að- höfðust lítið á meðan leigu- takar skömmtuðu sér lög og rétt í skjóli einveldisins." SAGNIR 47
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.