Sagnir - 01.06.1997, Side 55

konungi á að í því samkrulli sem fylgdi
sameiningu nrargra kaupmanna, væri alltaf
hætta á óráðsíu og of stórri yfirbyggingu.
Félagsverslun myndi því hvorki auka tekj-
ur konungs af Islandsversluninni né styrkja
kaupmannastéttina í landinu.52
I úttekt sinni á umdæmaversluninni
lagði Arni aðaláherslu á að telja upp það
óhagræði sem fylgdi félagsverslun fyrir
þegna konungs á íslandi. Greinargerð
hans frá 5. janúar 1706, var í fimrn liðum:
I. Hann hamraði á þeirri staðreynd að í
umdæmaversluninni mættu landsmenn
versla utan sins umdæmis ef þeirra eig-
in kaupmaður byði upp á lélegan varn-
ing. Hann vildi samkeppni þar sem
kaupmenn kepptust við að bjóða góðar
vörur til að tapa ekki viðskiptavinum
til næstu hafnar. Arni nefndi þar kaup-
mennina í Hofsósi og Hólminum sem
höfðu náð stórum hluta af verslun ná-
lægra hafna þar sem þar voru verri vör-
ur á boðstólum. Að vísu væru alltof fáir
landsmenn sem vissu af þessari heimild
í reglugerðinni frá árinu 1684. En þetta
frelsi og aðhald yrði einskis virði í fél-
agsverslun þar sem sömu vörurnar
stæðu til boða í öllum kaupstöðum.
Gæða- og verðlagseftirlit yrði ekki öfl-
ugt þar sem kaupmenn, eða umboðs-
rnenn þeirra á Islandi gætu sjálfir
skammtað sér lög og rétt, jafnvel versl-
unarráðið sjálft yrði máttvana.
II. I tíð Islenska verslunarfélagsins hafði
komist ruglingur á vöruframboð í
hverri höfn fyrir sig. Kaupntenn gætu
ekki vitað hvað þeir ættu von á mörg-
uni viðskiptavinum og hefðu því oft of
lítið af þeim vörum á boðstólum sem
landsmönnum voru nauðsynlegar, til
dæmis mjölvægum mat og byggingar-
við. Ennfremur gætu kaupmenn breytt
samsetningi innflutningsins þannig að
meira yrði hlutfallslega af vörum sem
hægt væri að selja á hagstæðara verði á
Islandi en til dæmis kornvörur.
III. Arni benti á að í verslunartaxtanum
frá 1702 væru ekki ákvæði um verð á
nautum, sokkum og snæri. I umdæma-
versluninni hafði myndast sú hefð að
kaupmenn byðu sanngjarnt verð fyrir
þessar vörur, annars ættu þeir það á
hættu að viðskiptavinirnir héldu til
næsta kaupstaðar. I félagsverslun væri
leikur einn fyrir kaupmenn að koma
ser upp algildum taxta yfir þessar vörur
°g þær síst metnar of hátt. Ruglingur
myndi því komast á þann flókna vef
hlutfallsverðs sem gilti á íslandi.
IV. Á tímum aflabrests áttu kaupmenn það
til að slá af kröfúm sínum um gildan fisk.
Að sama skapi gátu þeir hafnað vöru ef
framboðið af henni var inikið. En
heimamenn gætu alltaf haldið með feng-
inn til næstu hafnar í von um að fa hag-
stæðara mat og þar með ná sölu.Til að
forðast slíkt tap á viðskiptavinum næðist
samkomulag um mat á gildum fiski
þannig að hægt væri að vita nokkurn
veginn fyrirfram hverju yrði hafnað. I
félagsverslun gætu kaupmenn sett sér
einhliða reglur um gæði vörunnar sem
jafnvel leiddi til þess að góðar og gildar
afúrðir bærust aldrei í kaupstað.
V. Árni Magnússon beindi gagnrýni sinni
að fýrirhuguðu skipulagi félagsins. Eins
og áður sagði var stefnt að laustengdum
samtökum, eða sameignarhlutafélagi.
Hann taldi sig geta lesið út frá drögun-
um að félagið myndi skiptast upp í 20
einingar (þar tekur hann sem gefið að
allir ættu 6 hluti) og hver höndin
myndi vera upp á móti annarri. Samt
SAGNIR 53