Sagnir - 01.06.1997, Page 63

voru 1921. Michael Collins varð sam-
bandssinnum á Norður-írlandi t.d. tilefni
til að saka höfund myndarinnar, Neil
Jordan, um að slá til riddara forföður sam-
takanna IRA, sem að þeirra mati er um
leið stuðningsyfirlýsing við núverandi
baráttu samtakanna. Hér er mikilvægt að
skyggnast bak við þá kenningu að Jordan
hafi frá upphafi ætlað sér að gera beina
samlíkingu á þeim Michael Collins og
Gerry Adants, núverandi leiðtoga Sinn
Féin.
Rétt er að rifja upp að þegar kvik-
myndataka á Michael Collins hófst ríkti
vopnahlé á Norður-írlandi og talsverðar
vonir höfðu vaknað um að friður væri í
augsýn. Af vopnahléinu mátti ráða að
Gerry Adams og félagar i Sinn Fcin hefðu
einmitt áhuga á að stilla loksins til friðar
og því var kannski ekki óeðlilegt að Neil
Jordan sæi þarna tilvalda skírskotun fyrir
mynd sína; nefnilega að bæði Adams og
Michael Collins hefðu komist á þá skoð-
un að nauðsynlegt væri að hverfa frá of-
beldisverkum, „fjarlægja byssuna úr írsk-
um stjórnmálum" svo snarað sé á íslensku
vel kunnu orðtaki. Fyrra vopnahléi IRA
(í júlí 1997 lýsti IRA á ný yfir vopnahléi)
lauk hins vegar í febrúar 1996 og Michael
Collins var því pólitísk sprengja þegar hún
var frumsýnd í nóvember 1996 enda kom
a daginn að sambandssinnar á Norður-Ir-
landi heimtuðu að hún yrði bönnuð.18
Jafnframt er rétt að átta sig á því að ef
Neil Jordan ætlaði sér að gera samlíkingu
a Michael Collins og Gerry Adarns var
það sennilega i góðri trú; nefnilega að
Adams hefði með háttalagi sínu árið 1994
sýnt að hann vildi frið. Endalok vopna-
hlés IRA gerði Jordan hins vegar erfitt
fyrir hvað þetta varðaði og hann brá á
það ráð að staðhæfa að ekki væri um slík-
an samanburð að ræða. Hér skal ekki lagt
ntat á hvort þær staðhæfingar standist en
bitt er annað mál að margir hafa lýst yfir
efa sínum eftir að hafa horft á kvikmynd-
>na Michael Collins.'1 Hinn virti sagnfræð-
mgur Paul Bew er t.d. á þeirri skoðun að
Michael Collins eigi ekki skilið að vera
settur á stall sem talsmaður friðar og að
Neil Jordan sé að bera á borð brenglaða
söguskoðun með því að halda því fram.
Gm Adams segir Bew að augljóst sé að
kenning Jordans sé sú að Adams gæti orð-
ið okkar tíma Collins „... ef aðeins Bret-
ar væru ekki svo heimskir, stífir og sam-
viskulausir að neita honum um þær til-
slakanir sem hann þarfnast til að geta var-
lst atlögum róttæklinga í eigin samtök-
um. Þessari kenningu er Bew ekki
sammála enda felur hún í sér afar hefð-
bundna sýn írskra þjóðernissinna á sögu
sína, nefnilega að allt sé þetta nú Bretun-
um að kenna.
Sambandssinnar á Norður-Irlandi
verða reyndar alltaf önugir þegar sýndar
eru myndir sent Qalla á „sympatískan"
hátt um meðlimi írska lýðveldishersins;
þannig gramdist þeim til dæmis nýleg
kvikmynd Harrisons Fords og Brads Pitts,
Thc Dcvil’s Own og var krafist lögbanns á
henni.21 Umræðan urn Michacl Collins
varð hins vegar miklu háværari og sunnan
landamæranna risu einnig ýmsir upp til
handa og fóta, ekki síst þegar fréttist að
Michael Collins kærni til með að verða
leyfð öllum aldurshópum þrátt fýrir mik-
ið ofbeldi, vegna „sögulegs mikilvægis“
hennar. Blaðamaðurinn Kevin Myers var
Fortníjht
Dnrobn 1996 N<> IIJU) IKCI.40 linr VAT>
Man of the year
What if Michael Collins had lived?
Why is this a dangerous film?
PLUS: Everybody's gay;Temple Bar or a temple of bars;
Britain's European problem; how to lobby;
complete Festival coverage; Padraic Flacc
Minaðarritið Fortnight útnefndi Michael Collins
mann ársins i desemberhejii slnu, 74 ánun eftir að
liann dó!
meðal þeirra sem hneykslaðist á þessari
ráðstöfun enda hefur hann andstyggð á
arfleifð Collins sem hann telur byggja á
morðum og ódæðisverkum.22 Sagnfræð-
ingar rifust síðan á sérstöku þingi í Cork í
febrúar um myndina og mánaðarritið
Fortnight útnefndi Michael Collins mann
ársins í desemberhefti sínu, 74 árum eftir
að hann dó!23
Neil Jordan sagði sjálfur að mynd sín
hefði hlotið ómaklega gagnrýni jafnvel
áður en hún var frumsýnd. Hann bætti
því við að hér væri á ferðinni „fullkom-
lega rétt lýsing“ á atburðum áranna
1916-1923 og að myndin hlífði hvorki
írum né Bretum hvað varðaði hið villi-
mannslega ofbeldi. Hann spurði aukin-
heldur: „Hversu oft hefur sjálfstæði verið
náð án blóðsúthellinga? Afar sjaldan."24
Hvað þetta varðar hefur Jordan verið
skoraður á hólm því með orðum sínum
var hann að gefa í skyn að ofbeldið sem
einkenndi árin 1916-1923 hafi verið
óumflýjanlegt og óhjákvæmilegt og að án
þess hefði sjálfstæði ekki náðst.25 Þessi
kenning á ekki upp á pallborðið hjá
svokölluðum „endurskoðunarsagnfræð-
ingum“ (revisionists) eins og Paul Bew,
Roy Foster, David Fitzpatrick, Ruth
Dudley Edwards og fleirum sem hafa
flestir komist á þá skoðun að Páskaupp-
reisn Ira árið 1916 hafi verið fífldirfska
sem kostaði ótal manns lífið næstu sjö
árin. Að þeirra mati rnáttu írar eiga von á
að hljóta heimastjórn strax að lokinni
fýrri heimsstyijöldinni ef þeir sýndu þol-
inmæði og því telja þeir uppreisnina hafa
verið fláræði sent ekki átti rétt á sér.26
Pessi söguskoðun er vitaskuld í beinni
mótsögn við fýrri söguskoðun sem kennd
er við þjóðernishyggjuna þar sem Páska-
uppreisnarmenn voru „sómi Irlands,
sverð þess og skjöldur", svo fengin sé að
láni lýsing þjóðernissinnaðra Islendinga á
foringja sínum Jóni Sigurðssyni. Fyrr á
öldinni voru Páskauppreisnarmenn taldir
heilagar hetjur sem fórnuðu lífi sínu til að
föðurlandið mætti öðlast frelsi og segja
má að kvikmyndin Michael Collins sé þvi í
takt við úrelta söguskoðun. A hinn bóg-
inn ríkir ekki endilega sátt um eina sögu-
skoðun á Irlandi og er sú umræða öll í
deiglunni um þessar mundir.27
Samlíkingin við Collins varð að vísu
ekkert endilega til að auka hróður Gerry
Adams. A vegg í Vestur-Belfast rituðu rót-
tækir þjóðernissinnar „Adams - rememb-
er Collins“, og gáfu þannig í skyn að
Gerry Adams væri hollara að færa fólki
sínu ekki meingallaðan samning (að
þeirra rnati) urn framtíð Norður-írlands,
eins og Collins hafði gert 1921, því þá
mætti hann eiga von á byssukúlu ffá nú-
verandi samherjum sinum; nákvæmlega
eins og Collins féll fýrir byssukúlu fýrrum
samheija sinna. Annars er rétt að rifja hér
upp gamalt írskt máltæki sem segir að í
hvert sinn sent þjóðernissinnar á Irlandi
stofni félagsskap sé fýrst á dagskrá klofn-
ingur hans í tvennt. I þessu leynist sann-
leikskorn bæði um það sem gerðist 1922
og einnig um daginn í dag enda er IRA
nútímans margklofinn í smærri einingar.28
SAGNIR 61