Sagnir - 01.06.1997, Side 66

Sagnir - 01.06.1997, Side 66
Er Michael Collins sagnfræði- legt fúsk? Eiga Islendingar sér einhverja viðlíka sjálfstæðishetju og Michael Collins, sem hægt er að reisa úr öskustónni og gera svolítið karlmannlega? Sannast sagna held ég að ritgerð ein eftir Gunnar Karlsson, „Hvað er svona merkilegt við sjálfstæðis- baráttuna?“, beri dágóðan titil.44 Ef kvikmyndafræðileg- ar forsendur eru notaðar þá virðist sjálfstæðisbaráttan íslenska hafa verið helst til of tíðinda- lítil til að unnt sé að gera kvikmynd með hana senr söguefni og heilla jafnframt spennuþyrsta bíógesti nútínrans. Að nrörgu leyti sannast afþeinr tilraununr senr gerðar hafa verið til að festajón Sigurðsson á filmu að áhuginn á frelsishetjum Islendinga er ekki ýkja mik- ill nú til dags. Gunnar Karlsson telur að sjálfstæðisbaráttan sé örugglega ekki erki- saga í hugum Islendinga lengur og segir: „Mig minnir að sögukennari í framhalds- skóla, góður vinur minn, hafi sagt við mig fyrir nokkrunr árum að sjálfstæðisbarátt- una afgreiddi nraður nú i einunr tínra i kennslu."45 Kannski er ungt fólk á Islandi orðið vant því að sjá glæstar frelsishetjur á borð við Mel Gibson og Lianr Neeson ríða unr héruð. Hollywood og nryndir eins og Braveheart og Michacl Collins gera það að verkum að íslensku sjálfstæðis- hetjurnar virðast harla leiðinlegar; eigin- lega bara verkefni handa okkur fræði- nrönnununr. Ekki dugir í dag að halda einungis penna á lofti i baráttu fyrir frelsi og það er sannarlega ekki dranratískt að berja hönd í borð og segja „vér nrótmæl- unr allir“ til þess eins að stornra út af fundi sanranborið við það að hrópa „lengi lifi ísland" til manna sinna við upphaf æsilegs bardaga (sjá atriði í bæði Braveheart og Michael Collins). A hinn bóginn nregum við ekki ganga kald- hæðninni alveg á hönd. íslensk þjóðfrels- isbarátta er einmitt afar nrerkileg því hún er ein fárra slíkra sem til lykta var leidd með friðsanrlegunr aðferðum.'"’ Niðurstaðan er sanrt í takt við niður- stöðu Gunnars Karlssonar, nefnilega að gamla þjóðernissinnaða sagan senr gerði sjálfstæðisbaráttuna glæsta í hugunr ís- lendinga höfðar vart til okkar lengur því andstæður hennar eru of einfaldar: kvikmyndir og sjónvarp eru ekki sérlega heppilegir miðlar til að koma á fram- færi flóknu sögulegu sam- hengi." Við könnumst ekki við þessa samstæðu frelsiselskandi þjóð nreð leiðtoga sem aldrei gerðu neitt rangt, alltaf höfðu réttinn sínunr nregin og allir elskuðu. Danskurinn, heinrskur og illgjarn i senn, er líka allt of óverðugur andstæð- ingur til að henta í góða sögu. Það þarf að dýpka söguna af sjálfstæðisbaráttunni og fylla hana nýrri spennu. Til þess er nóg efni í sögunni.47 Lykilorðið hér er spenna og stað- reyndin er sú að sjálfstæðisbarátta Is- lendinga er ekki lengur í deiglunni og er þvi ekki nægi- lega spennandi. Krafan unr að viðfangs- efnið sé spennandi gerir það hins vegar skiljanlegt hvers vegna „sögulegar" vík- ingamyndir Hrafns Gunnlaugssonar höfða vel til fólks. Þar logar allt í átökunr og spennu og persónurnar virðast reiðubún- ar að leggja lífið að veði fyrir það sem þær telja rétt og gott. Helgi Þorláksson hefur að vísu kallað nrynd Hrafns I skitgga hrafnsins „ofboðslegt rugl unr þjóðveldis- tímann" en þrátt fyrir það er ekki ósenni- legt að myndir Hrafns nróti nrjög hugmyndir manna unr þann tínra Is- landssögunnar.48 Um þetta er kannski ekkert nenra gott að segja ef nryndirnar kveikja áhuga sem ekki var til fyrir. Sagnfræðingar verða nefnilega að huga að því frumatriði að kvikmyndir og sjónvarp eru ekki sérlega heppilegir nriðlar til að konra á framfæri flóknu sögulegu samhengi.49 Heildar- myndin hlýtur að vera það sem mestu skiptir, ekki einstök atriði sem orka tvi- mælis. Einmitt þess vegna skiptir kannski ekki öllu nráli að nrörgunr nrikilvægum persónunr eru engin skil gerð í Michael Collins þótt vitað sé að Coilins var langt frá því að vera eini leiðtogi IRA sem lét að sér kveða. Jafnfranrt verðunr við að reyna að fýrirgefa Neil Jordan það að hafa horft framhjá þeirri staðreynd að Collins var alls ekki eins trúr Kitty Kiernan (Julia Roberts) og ætla nrætti af Michacl Collins. Jordan hefur verið gagnrýndur fyrir að sleppa alveg viðræðununr við Breta i „... engu máli hefði skipti hvers slags mynd Michael Collins hefði orðið, efni hennar hefði alltaf valdið hatrömmum deilum." London 1921 nr.a. vegna þess að Collins hélt þar við eiginkonu listnrálarans Johns Lavery, Iafði Hazel Lavery, og er jafnvel talið að sanrband þeirra lrafi nrjög nrótað Collins og afstöðu hans til sanrningsins 1921.511 Sennilega hefði þetta hins vegar skemmt söguna sem Jordan er að segja af hetjunni hugprúðu, trúrri og heiðarlegri. Eins og áður hefur komið fram hafa menn lengi harmað dauða Collins, sem var einungis á þrítugasta og öðru aldursári þegar hann dó og reyndar sá deValera það fyrir að minningin um Collins yrði end- urreist á hans kostnað.51 Ekki hafa þó allir horft á Collins með glýju í augum.521 þvi sambandi má rifja aftur upp Mannlífs- grein Garys Gunning þar sem hann lýsir skilmerkilega þeim ódæðisverkum sem Collins stóð fýrir.52 Auk þess hefur verið bent á að Collins vann markvisst að þvi að grafa undan hinu nýja ríki sambands- sinna á Noröur-írlandi og þar með urn leið þeim samningi sem hann sjálfur hafði fært Irum eftir viðræður við Breta í London 1921. Collins studdi róttæklinga á Norður-írlandi bæði með fjárstyrkjum og vopnum og stuðlaði þannig að erfiðri sambúð samfélaganna tveggja á Norður- Irlandi og jafnframt þeirri hræðilegu arf- leifð sem enn í dag er óleyst.54 Collins er þvi ekki hetja í allra augum, áður hefur verið vitnað í Paul Bew því til sönnun- ar og síðan gagn- rýndi sagnfræðing- urinn Austen Morgan, Jordan fýr- ir að halda því fram að Michael Collins væri sagnfræði þvi að í raun væri hún „hættuleg lygi“ sem yki andúð á Irlandi gagnvart Bretum, yki enn frekar fávísi í Bandaríkjunum um málefni Irlands og æsti upp óeirðir á Norður-Irlandi.55 Það er því ýmislegt að athuga við þá mynd sem brugðið er upp í Michacl Coll- ins en þrátt fýrir það virkar hún alls ekki eins illa sagnfræðilega séð og vænta mætti af framansögðu. Hún er alla vega ekkert sagnfræðilegt „fúsk“ því þótt gagnrýna megi ýmis atriði er sýn Neils Jordans svo sem eins rétthá og hver önnur ef frá eru taldar nokkrar sögulegar rangfærslur.51' Færa má rök fyrir því að myndin hafi ekki orðið svo umdeild á Irlandi sem raun ber vitni fyrir þær sagnfræðilegu rangfærslur sem í henni er að finna (verri villur má finna í flestum sögulegum kvik- 64 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.