Sagnir - 01.06.1997, Side 70

Sagnir - 01.06.1997, Side 70
ekkert gildi í þessari umræðu og konunni verður ekki álasað fyrir að hafa með bijósteldisleysi átt of mörg börn. I brjósteldissamfélögum telur Loftur vandfundin skemmri bil en 20 mánuði milli fæðinga fýrstu barna hjóna nema eitthvert þeirra hafi dáið skömmu eftir fæðinguna.4 En var það ekki einmitt það sem gerðist á Islandi; börn dóu? I um- ræddu dæmi Ingveldar geta heimildir ekki um dauðsföll en Eggert Olafsson segir okkur að af tíu til fimmtán börnum komist venjulega aðeins þriðji hlutinn á legg.5 Þetta dæmi um barnalán Ingveldar verður ekki túlkað sem afleiðing slæmra getnaðarvarna, heldur sem dæmi um mikla frjósemi. Ungbarnadauðinn gerði það að verkum að Ingveldur missti sex til sjö börn, afleiðing barnamissisins varð ný þungun, meðvituð eða ómeðvituð, sem aftur getur skýrt hið stutta bil milli fæð- inga. Aldur Ingveldar í margnefndu dæmi vekur athygli. Hún var 38 ára við fæðingu fyrsta barns og 50 ára við fæðingu þess síðasta og á það mætti benda sem merki um frjósemi, þar sem getnaðarlíkur minnka með aldri konunnar. Samfara aldri móður aukast hættur á meðgöngu, jafnt fýrir móður sem barn. Afleiðingin getur orðið sú að barn fæðist á einhvern hátt ófullkomið og á sér þar af leiðandi minni lífslíkur. Erfitt er að meta áhrif þessa á barnadauðann en óhætt er að gera ráð fýrir að þau hafi verið þó nokkur. Líkamshreysti Hvernig var líkamshreysti kvenna háttað? Atjánda öldin var tími harðæra og hungur- sótta sem léku landsmenn illa. Rannsóknir sýna þó að konur stóðu betur af sér þau áföll en karlmaðurinn, vegna þeirra ein- földu sanninda að konan á sér meiri lífslík- ur, allt frá getnaði til grafar.'1 Þó konan hafi frekar haldið lífinu en karlmaðurinn, má ætla að hún hafi verið vannærð. Fræði- menn hafa bent á það í rannsóknum sem einn af orsakaþáttum bijósteldisleysisins og þar með ungbarnadauðans.7 Einnig má benda á að ef kona er vannærð um með- göngutímann, er hætta á að fóstur nái ekki fullurn og eðlilegum þtoska, lífslíkur barns- ins verða því minni.Vannæringin getur því verið orsakavaldur á margvíslegan hátt. Samtímamenn geta um bágborið and- legt og líkamlegt heilsufar kvenna um miðja 18. öld, Eggert Ólafsson og Bjarni Pálsson læknir segja í Ferðabók sinni: Heilsufar kvenna er miklu lakara [en karla], því að tíðateppa er mjög tíður Vamiœrð kona fiamleiðir minna magn mjólkur og eitmig liafa sjúkdómar álirif þar á. Magn mjótkurinn- ar rœður því Iwort fivóiteftirspurn barnsins er fillnœgt. kvilli, einkum hjá ógiftu kvenfólki, bæði hér og annars staðar á landinu. Megin orsök þessa kvilla virðast vera of miklar kyrrsetur. Það er ekki einungis, að kvenfólk sækir engar skemmtanir eða nýtur annarrar tilbreytni i daglegu lífi, en það veldur því, að þær eru ófrjálslegar í allri framkomu og um- gengni, þögular og þunglyndar, heldur stuðlar einnig að þessu sama, að þær sitja inni við ullarvinnu og önnur störf mestan hluta ársins nema stuttan tíma á sumrin ... Vafalaust eru það fleiri or- sakir, sem valda vondu heilsufari kven- fólks, þótt enginn veiti þeim athygli né láti sig þær nokkru skipta ... er hér um alvörumál að ræða, eins og nú er háttað högum á íslandi." Þessi heimild veitir margháttaða innsýn í líf kvenna og hér er það slæmt heilsufar, andlegt sem líkamlegt, sem mesta athygli vekur. Fleiri urðu til að staðfesta það sama. Danski læknirinn Peter Anton Schleisner, taldi um miðbik 19. aldar í skýrslu sinni um heilsufar íslendinga, að konur þjáðust af taugaveiklun, móðursýki og ýmsum geðrænum sjúkdómum. Orsök þessa telur Schleisner stafa af hinu gleðisnauða lífi sem flesta íslenskar konur verði að þola.‘' Jónas Jónassen landlæknir getur einnig um ýmsa sjúkdóma kvenna á seinni hluta 19. aldar. Um tíðateppuna segir hann: „Það er flestum kunnugt, hversu almenn tíðateppan er hjer á landi og hversu margt illt hún leiðir af sjer.Tiðateppan er venju- lega afleiðing margskonar sjúkleika Tíðateppa þessi virðist vera eins konar samnefnari fyrir margs konar sjúkdóma sem einkum hijá konur og orsakirnar tel- ur hann vera margar, svo sem ofkælingu, slæmt skótau og allar bráðar geðshræring- ar." Kvensjúkdómarnir stafa því að hans áliti af þeim slæma aðbúnaði sem konur bjuggu við. Læknarnir þrír, Bjarni Páls- son, Schleisner og Jónas Jónassen tala hér um heilsufar kvenna almennt. Bjarni tek- ur reyndar fram að þetta eigi einkum við um ógiftar konur, þ.e. vinnukonur. En er nokkur ástæða til að ætla að ástandið hafi verið betra meðal giftra kvenna? Hlut- skipti þeirra var að ala þessa stóru barna- hópa, sem fjallað hefur verið um. Af eðli- legum orsökum má telja að ýmsir kven- sjúkdómar hafi verið í lágmarki meðal þeirra, þær voru þó færar urn að ganga með og ala börnin. Hins vegar getur meðganga og fæðing leitt af sér enn aðra sjúkdóma, andlega sem líkamlega, sem hættulegir eru móður og barni, barnsfara- sótt, brjóstamein hvers konar og fæðing- arþunglyndi svo einhveijir séu nefndir. Við getum þó álitið að efnaðar konur hafi verið ögn betur settar hvað varðar ákveðna þætti, en sóttir fara ekki í mann- greinarálit og kven- og fæðingarsjúkdóm- ar geta birst i mörgum myndum á hvaða þrepi samfélagsins sem er. Brjóstagjöf Bijóstagjöf er flókið andlegt og líkamlegt ferli tveggja lífvera, rnóður og barns. 68 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.