Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 85

Mynd 2. Dæmi um húðblœðingar og drep sem bakteríur skyldar Y. pestis geta valdið með eiturefnum sínum.
Líklegt mi telja að nafngiftin „svartidauði" sé tilkomin vegtia þessa sjúkdómsástands.
dómurinn lifi áfram í samfélaginu og fjari
ekki út. I reynd gerist þetta auðvitað ekki
með svo reglubundnum hætti og reynslan
sýnir að u.þ.b. 10.000 fæðingar þurfi á ári
til þess að sjúkdómurinn verði að staðsótt
(landlægur). Mislingar hafa því aldrei get-
að orðið landlægir á Islandi.
Hinn sjúkdómurinn er hlaupabóla og
ristill en það eru tvær sjúkdómsmyndir
sem hlaupabóluveira veldur. Það eru eink-
um börn sem fa hlaupabólu en eldri sjúkl-
ingar fa ristil. Þeir sem fa ristil hafa smitast
af hlaupabólu í æsku enda bera menn
veiruna ævilangt eftir frumsýkingu. Fræði-
lega þarf því ekki nema eina fæðingu á 50
ára fresti til að hlaupabóla viðhaldi sér og
verði að staðsótt. Rannsóknir á einangruð-
um og fámennum byggðalögum sýna að
sú er raunin og að ekki þarf nema um 300
manna samfélag til að bera sjúkdóminn.
Þannig er ljóst að margar farsóttir á síð-
ari tímum gátu ekki náð fótfestu til forna
i fámennari samfélögum með dreifðari
byggð. Inflúensa er dæmi um sjúkdóm
með afar stuttan meðgöngutíma og mikla
smithæfni enda berst veiran með úðasmiti
frá hnerrandi og hóstandi sjúklingum.
Inflúensa hefur^ ekki getað verið til meðal
manna fýrr efa nægilegur fólksfjöldi með
mikilli fólksþéttni varð til. Enda er inflú-
ensufaraldri/fýrst lýst 1580/
Þó skal á það bent að fólksfjöldinn einn
og sér er ekki eini áhrifavaldurinn hvað
varðar hæfni smitsjúkdóms til að verða að
staðsóttr: Ef sýkill getur þrifist í öðrum
dýrategundum en mönnum má segja að
hýsilþéttleikinn aukist ef maðurinn hefur
náið samneyti við dýrin.
Upphaf farsóttar: Hæfni smitsjúkdóms
til að breiðast út í samfélagi er háð því
sem kallað er útbreiðslutala (basic reprod-
uctive rate). Megin áhrifavaldarnir eru
líkurnar á smitun þegar næmur einstakl-
tngur verður útsettur fýrir smiti, fjöldi
sambanda næmra og smitaðra í samfélagi
°g tíminn sem sýktur einstaklingur er
smitandi. Síðar hefur hlutfallslegur fjöldi
onæmra í samfélaginu einnig áhrif á út-
breiðslu sjúkdómsins. Útbreiðslutalan er
skilgreind með ákveðnum hætti: Ro er
meðaltal einstaklinga sem smitast beint frá
smitandi einstaklingi á smittíma hans þeg-
ar hann kemur inn í hjörð sein öll er
næm. Ef Ro < 1 hverfur sjúkdómurinn,
ef Ro = 1 verður hann staðsótt en ef Ro
-M verður hann að farsótt.
Plágan - svartidauði
Sjúkdómurinn orsakast af bakteríu (Yers-
Wia pestis). Hann er smitsjúkdómur í dýr-
um (zoonosa), einkum í nagdýrum. Smit-
ferjan (vector), skordýr sem ber sjúkdóm-
inn á milli, er fló oftast rottufló. Menn
geta einnig smitað hvern annan með úða-
smiti. Dæmi eru um að húsdýr eins og
kettir með sýkt tannhold og munnvatns-
Mynd 3. ímyndaður lungnapestarfaraldur, t.d. í Skálholti í desember
1402.
Dagar
Gert er raðfyrir þröngum húsakosti 100 mantia sem hafa haldið sig að mestu itinandyra enda vetur úti. Far-
aldurinngetigur yfir á innan við 3 vikum ogfestir liggja í valnum.*
SAGNIR 83