Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 91

Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 91
leg ensk bók með 338 bls. löngu safni samtímaheimilda um svartadauða í enskri þýðingu. Orðið rat hefur ekki verið tek- ið upp í hugtakaskrá hennar, hvort sem það kemur þar fyrir eða ekki. Kannski eru rottur einhvers staðar nefndar í sambandi við pestina á miðöld- um, en það á við fleiri skynlausar skepn- ur. Til dæmis skrifaði ítalska skáldið Boccacco fræga lýsingu á pestinni í Flór- ens 1348. Hann segist oftar en einu sinni hafa orðið vitni að því að skepnur hafi fallið úr pest. Einu sinni, til dæmis, var fatadruslum fátækl- ings sem hafði dáið úr pest kastað á göt- una, og tvö svín fóru að róta í þeim. Innan stundar fóru svínin að engjast eins og þau hefðu étið eitur, og rétt á eftir duttu þau niður dauð. Þessum vitnisburði hef- ur auðvitað verið hafnað, vegna þess að, eins og Ole Jorgen Benedictow segir, „pigs have been shown to be naturally immune or refractory to plague infection, like most domestic animals" og vísar svo í „Indian Plague Research Commission XXVII 1908 ,..“'3 Hér er stutt í litla hringferð í sönnun: miðaldavitnisburðum um hegðun plág- unnar er hafnað ef þeir koma ekki heim við hegðun hennar á Indlandi um alda- mótin 1900. Á hinn bóginn er allt tekið gilt sem hægt er að skýra með hegðun plágunnar þar. Til dæmis eru til afar ná- kvæmar lýsingar á pestarfaraldri í norður- þýska bænum Uelzen árið 1597, byggð með um 1500 íbúa. Þar bjuggu járnsmið- lr við austanverða Schmiede- strasse, og aðeins tveir þeirra féllu í faraldrinum. Skýring fræðimanna er sú að hávaðinn í járnsmiðunum hafi fælt rotturnar í burtu. Meðal granna þeirra sem stunduðu iðnir sem löðuðu rottur að, bakara, slátrara og vefara, var dánarhlutfallið aftur á móti um 85%.14 Þannig má safna ótæmandi magni af dásamlegum sönnunum, ef maður hef- ur nógu mikið efni og einfaldan mæli- kvarða á hvað beri að taka sem satt og marktækt og hvað ekki. Svo verða smátt og srnátt til umfangs- mikil fræði sem byrja sem tilgátur eða reiknilíkön en breytast í staðreyndir, eink- urn við það að flytjast á milli fræðigreina. I enskri yfirlitsbók um svartadauða eftir sjofróðan leikmann, lögfræðing að mennt, Philip Ziegler að nafni, má til dæmis lesa að: „One rat family to a household and three fleas to a rat seems to have been the norm ..." og er þar átt við England. Síðar hefur komið í ljós að það er ekki einu sinni sennilegt að það hafi verið neinar rottur víðs vegar um England á 14. öld. Síðustu áratugína hafa enskir fræði- menn, einkum náttúruvísindamenn, farið að efast um að svartidauði hafi getað smitast með rottuflóm, einkum af því að þeim finnst frá líf- fræðisjónarmiði óhugsandi að þar hafi verið nógu mikið af rottum til að breiða pestina út. Árið 1970 skrifaði líffræðingur, J.F.D. Shrewsbury dálítið skrýtna bók um þetta. Hann fór af stað með þá kenningu að plágan mikla hefði kannski drepið allt að þriðjung íbúa í þéttbýlasta hluta landsins, East Anglia, og í stærstu borgum. Annars staðar hefði mannfallið tæpast verið nema 5% íbú- anna, og á landsvísu áætlar hann það raunar ekki yfir 5%. Svo er eins og Shrewsbury beygi sig smám saman, með- an hann er að skrifa bókina, fýrir óhrekj- andi heimildum um miklu hærra dánar- hlutfall og grípur þá í einstökum tilvikum til annarra sjúkdóma, einkum þess sem er kallaður typhus jever á ensku en dílasótt eða útbrotataugaveiki á íslensku. Þá finnst manni að Shrewsbury hefði átt að endurskoða upphaf bókarinnar, en það lét hann ógert. Rúmum áratug síðar skrifaði dýrafræð- ingurinn Graham Twigg bók þar sem hann réðst gegn kýlapestarkenningunni, einkum vegna þess að það hafi líklega aldrei verið lífsskilyrði fyrir svörtu rottuna á Englandi, nema á hlýjustu svæðum í borgum.Twigg benti á að engin sönnun væri fýrir því að faraldurinn svartidauði hefði verið pest (sjúkdómurinn sem herjaði í Hong Kong og Bombay 1894-96 og áfram). Líklegast taldi Twigg að hann hefði verið miltis- brandur (anthrax), skæður smitsjúkdómur sem vinnur á fjölda dýrategunda og birtist meðal annars í kýlum. Lungnapestin Allan þennan tíma hefur það verið al- þekkt að sjúkdómurinn pest getur farið að ganga frá manni til manns sem lungna- sjúkdómur. Lungnapestarformið var svo vel þekkt þegar Sigurjón Jónsson gaf út „Hér er stutt í litla hring- ferð í sönnun: miðalda- vitnisburðum um hegðun plágunnar er hafnað ef þeir koma ekki heim við hegð- un hennar á Indlandi um aldamótin 1900." bók sína, Sóttarfar og sjúkdómar á íslandi 1400—1800, árið 1944, að hann hafði engar áhyggjur af því að íslendinga hefði skort rottur til að flytja sjúkdóminn um landið. Seinna, á árunum 1974—75, færði svo Jón Steffensen rök að því að íslensku plágurnar á 15. öld hefðu verið lungna- . 20 ° pestir. Annars hafa flestir fræðimenn verið ótrúlega tregir að nota lungnapest- ina í skýringum sínum á miðaldaplág- unni. Shrewsbury útilokaði hana án alls rökstuðnings og segir bara í einni máls- grein að lungnapest geti ekki haldist við ein og sér án kýlapestar.” Twigg hafnar lungnapest, að því er virðist einkum af því að hann ályktar af faraldrinum í Mansjúríu 1910-11 að hún gangi ekki nema í enn kaldara og rakara loftslagi en á Englandi. Auk þess rekur hann mannfall- ið í Mansjúríu til þess að pestin hafi borist urn stórt svæði með járnbrautum. Þó nefnir Twigg minni háttar lungna- pestarfaraldra í Afríku, þar sem tugir manna féllu úr lungnapest, en útbreiðsla farsóttanna var stöðvuð með sóttvörn- um. Hér á landi hefur Örnólfur Thorl- acius verið talsmaður þess að plágan mikla hafi tæpast getað verið pest vegna þess að hér voru engar rottur. í grein sem Hér sjást myttdir af bakteríum sem mlda miltisbmndi (efst), plágu og dílasótt. SAGNIR 89
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.