Sagnir - 01.06.1997, Side 120

Sagnir - 01.06.1997, Side 120
Eaaert Þór Bernharðsson „Ástandskonur“ og aðrar konur í Reykjavík í seinna stríði Tugþúsundlr erlendra hermanna Rúmlcga ivö þútund rnrnn úr hnd- gönguliöi brokj flotJii* licrlóku Mand corið 1940. Pcir ilvötdu ikjmmj hríð, lirovcirir ljiidhcmns lóku brjtt við nrð- •röðunni. Áður cn júni vjr allur liofðu tiðlcga cuuugu j'uiund hcrmcnn kunuð lil Ijudiinv á vcgum Brrtj og þcim álli cfiir jð Ijólgj um fímm þúiund. Surntur hluti liðuni vjr .citur mður I Rcyk)jvik f Hcrmonnum iiri cftir að fjolgj í Rcykjjvík þcgjr lctð á nvrjjldaririn og i köflum voru þrir mun flcin cn fyir- grrindar liiliir hrrmj. Sncmmvmnjri. I ‘MI grrðu Brciar vjnikiniiuljg við Banda- rikjjmrnn um jð uka við hctnaðarhlui vcrki vinu i l.landi cnda tógdux þcir mrfa á liði ainu að halda aooan ujðjr.i •lcn.kj rikixrjórnin fór að vilja »iór- vcldanna í milinu.3 Mcftcrndjr.anin- ingur Itlcndinga ug Bandjrikjamanna var vfðan traðfciiur jf Alþmgi hmn 9. júlí 1941, rvcimur dugum cíiir að nilcga fjögur þúiund þrauiþjilfaðir aivinnuhrr- mrnn úr landgönguliði bandariika flui- am nigu a land i Rcykjavik. Hauiiið 1941 höfðu Bandaiíkjjmcnn lluit nl landiim um liu þúiund hcrmcnn rn Brrt- ar »iiu »cm faitatt. Skipuljgður bron- flulningur þritra fra landmn hófn ckki fyrr cn i aðvcntunni þjð ár. Vorið cftir hjfði Bjndjríkjjhcr tiarrti þrjitfu þúiund mcnn á tilandi og cnn voru um fimmtán þúiund brcikn hcrmcnn i Imdinu. Hauilið 1942 voru bandjrfikir hcrmcnn orðnir n*rri fjörulíu þúiund en þi voru flcilir Brrtarmr farnir. Síðuitu ár vlyrj- Á strídsárunum voru konur i fíeykjavik mjög á mllli tannanna á tólki. Engu var llkara en þær væru lleslar i „ástandinu" sem svo var neínl. í grelnlnni ræðir Eggerl Þór Bernharðsson samskipti kvennanna og hermannanna, glldi heimllda um tímabllið og belnlr sjónum sinum að aðgerðum yllrvalda III að vernda ólögráða slúlkubörn. aldarinnar voru aðcini fácinar ivciiir úr flugher og flola hani hárignar Brciakon- ungi á tilandí. Fri og mrð írinu 1945 firkkaði vcrulrga i hcrliði Bandarikjanna. 1 ágúti það ár voru þcir um þrjáríu þúi- und og í árilok rúmlrga tiu þúiunduin icuano luona 1040 HfTáiniwauit fartri. Haii.lið 1944 voru þc.r rcn innan við nu þúiund og aih hcrlið irm hifði hafi hckiilöðvar líuar úii i Ijndi hafði tcrtð kallið ul Suðvciiurharmini. Rjun- jr hafði bróðurpjrrur hjmlariikj hrr- liðnm. eða um «0% þ«». aðictur utt i þri »v*ði i mrðin þaö dvald.it á Ú- íjndi.4 Sumarið 1942 munu nil*gl bO þúiund rrlcndit hcrmcnn hafa dvjlm j tilandi og m.kill mcmhlul. þc.rn var i hofuðiuðnum rða nágrcnni hant.s Miðað við ibúafjölda í Rcvkjarik á Ityrjaldarárunum mi narri gciá að lug- þúiundu rrlrndn nunna í b.cmim hafi icti ivip »inn á hann og b*jarbrag allan. Við manntal 1940 vuru (búar Rrykja- vikur l.ðlcga 58 þúiund. þar af n*rr. iljin þúiund karlar og rúmlrga luuugu þúiund konur. hiðlrga f|órðungur þcvn fólki vjr á barmaldri og um ifundi hluli á nulli ickur og tvitugt.6 Þcgat Itilðinu lauk hafði íbuum fjólgið nokkuð i Reykjavlk. Árið 194$ voru þcir orðmr n*rri 47 þúiund. Karlar voru um 22 þuiund cn konur t*plrga 25 þúiund. Börnum fór og fjölgandi »cm hluifjll af ibúatölu.7 Hctliðið var að langitcritum hluta ikipað katlmönnum, mörgum ungum. cn irið 1940 voru i Rrykjavik aðcini um cllcfu þúiund karlar tvirugir og cldri. N'*iiu ir fjolgaði þcim nokkuð rn fram- an af itriðiárunum voru crlcndír karl- mrnn mun fleiri i bxnum cn mnlcndir. Rjnnig brcytluil öll fólk.fjftljj-. kvnja- og aldurihlutföll í Rcyk|avik á ikömm- um líma mcð lilkomu hinna .úllcudu gcica". I'jð itti cftit að hafa matghattuð ihrif á Iffið i bxnum nxitu átm. Bretar nemimj island 10. mal 1940 Straa á híinamscjgrin var lanð aft rzða um samnayti raykvfskra kvenna og Iwrnianna. Ungar slúlkur og erlendir „gestir“ Á hcimiityr|aldarárunum vjr *>ka Rcykjavikur ofi haiðlrga gagnrynd. Hun um ihrifum og icggia liila r*kl við upp- runa linn og mcnningu þ)oðarinnjr. Hitl hafði briiíl .vjndund við líllcndirigjnj. Linkuni ligu blómarö.*ir b.cjjnn* undir jnuli fvrir ilika hcgðjn. Hinir cldri hötðu jf hcnni errulrgai áiiyggiur. Lngu vjr likjrj cn dxtur hófuðitaðjrini v*tu kilbð. hcfðu vvo náin kynm jf vcru- liftinu að til rjndrzða hoifði. (J*fi milk. á ul við hermann jð hún v*r. nina ilundii ttimpluð purtkon. Sttat i fima dcgi hci námiins hofðu tncnn i þvf orð að sumar itúlkurnar i Rcrkjavl kynnu vart fómra linum fotrið. Ki að rar;'’ ..tkki hafði hið brriki hcrl venð fynta dagmn til kröldi h b*num, in þcvi augijóii v*ri að hcfði vandamál. »cm full vanixmd rr jð fyrir Rrykjavfk, Og það cr ftamfrrði gðtudrótanna Svo frcklcgj incru þ*r icr að þctium aðkomumönnum ið b*ði dilunum og bxjarbúum ofbjuð." Aug- Ijóit þom jð ckki vrði h|i þvi konutl jð grfpj lil ráðiuúnj vrði dvol h.-rmann- iiiílkur þrvtar xttu auðkcnndar að þ* riðiufjnj icm cxru mannanna. og mikið uin þau ritað. .land, „t.l þcv. að P.ikuð rJ 1 um viúlkurnar og þ*r jafnrcl uuðitómii tútlihgi slimplaðar Iju.lxiisdrú.ir jf minniu ril- .fólliiBcm nr i rfni. Sro > irlí.i irm fólki þ»ui ijilfugr ,. „Mönnum hcfur að lcggjj jlll úi á vctilJ vtg og rtl i þ«f þann.S f>r.r jö kridJjújr ilúðunogur uni hraðj imxilu i Iixltu að rciða »x> ai.ik fótu incð lcifturhraða um b*inn. ií |>cim áiixðum Sumir im| ,>i.uðu j þc.ium lögum cn útiloknn ur „nðuðu öðium þoi ;n þ*r al.ör.imíl og áhyggju- mi^vcfjr ckki >in- tfni. ýraiil af nðferðilcgri v.iodl*tingu. þjóðlcgum mctnaði cða ptrtonulcgum r. „Bcil i-*ru þciur im þi »cm voru þcim k*rir. og jfikckkun ilað, þir rauiur nur idum allt þcita i.l tjmjn».'n ;ur jgi kcnn.Ii þcím Sumum i ofbjnð umrxðan um dxtur *Iti að icrj fum- húfuðiuðjrini. Ung Rcykjjrikumúlka hrr uro m,ög fa- ruddiil fra; i.I þru a.‘ m á mvöllinn mið.unun 1940 i trynj jð rítu hlul kvcim- mcnnan hóp kvcnfolki að r*ða. icm |>ó nxgir ri! að varpi ikuggj á ekki >t*rri bx tn Reykjjvik." Oinxgja mcð fram- fcrði ungra stúlkna i hófuðiuðnum »kcggr*tt um lamikipti þc.tra og hcr- inna. Vi*i þótti hcnni anii mjrgar jr fjra „á vriðar" á kvöldm til að ktrkja icr i nrika og rkki dan licnni i hug að málitað þcitta og g)örðir. Hiil i hún hini vcgjr bcndj i jð bxgr hcrmónnum af :inni tilviljur. in þcst að lcgg)a inoiur og ilíkur kunn.ngnkapur rrið hrrinn og hciðvuð- beuu virtutt alltof irgir líu framhjá. Tólk irtiít eigj erfitt mcð að gru lirið i hcrmcnnina icm cimuklinga og það aihugaði ckki að í jafn fjólmcnn- um hópi hcrmanna og var i Rcykjavík hlytu að vrra altar munnirgundir. „b*Ai iiðaöu og óiiðaðir. góðir og vomlir mcnn - co af þvi að það hcyrir Ijóiar SaSNiá 1996- 12 Abemndi er að menn hafa ekki leitað mynda á söfnum heldur cru þœr langflestar teknar upp i'tr bókum. Grein Eggerts Þórs Bernharðssonar um „ástandið" er Itérglœsileg undantekning. og áhugavekjandi vera á sviði ritstjórnar og þá ekki síður upphafsorð en inngangs- orð, áhugavakar, fýrirsagnir og millifyrir- sagnir. Ritstjórn ætti að skipta sér af þessu öllu. Mynd og ómynd Næst vík ég að myndum og verður þá fyrst fyrir forsíðumyndin sem mér frnnst vel valin af því að hún er svo lífleg. Svona eiga myndir að vera á forsíðum Sagna, kannski ekki alltaf glaðlegar og nrarglita en gripandi, eiga að fanga athygli. Kápu- liturinn er líka smekklega valinn, í sam- ræmi við myndina. Það eru til dæmi um hið gagnstæða í fyrri árgöngum Sagna. Myndir eru annars samvinnuverkefni höfunda og ritstjórnar. Núna getum von- andi við sagt með sanni að liðin sé sú tíð að sagnfræðingar Ieiði hjá sér myndefni og láti aðra urn að myndskreyta, eins og það var nefnt einu sinni. Ný kynslóð sagnfræðinga, með fólk eins og Sumarliða Isleifsson og Hrefnu Róbertsdóttur í broddi fylkingar, veit hvað myndir eru mikilvægar sem heimildir og líka sem rniðlar við að koma vitneskju á framfæri við lesendur. Þeir tímar eru vonandi liðn- ir að útgefendur sagnfræðiverka láti hönnuði velja myndir. Þótt myndir séu ekki alltaf heimildir sem lagt er út af í meginmáli, eiga þær að þjóna tilgangi, segja sögu í nánum tengslum við mynda- texta. Þijú sjónarmið eru uppi í mynda- vali, að mynd eigi að vekja áhuga á meg- inmáli eða i öðru lagi skýra meginmál, vera því til fyllingar, eða í þriðja lagi að mynd og myndartexti saman létti á meg- „Nú bregður svo við að inn- gangsorð í heftinu eru al- mennt ekki vel heppnuð, ekki hnitmiðuð, ekki fagurlega eða hressilega orðuð." intextanum af því að einfaldara sé að segja frá á þann hátt heldur en eingöngu í orðunr og efnið er því fellt úr meginmáli. Stefnan í Sögnum hefhr verið sú að hafa helst enga opnu án myndar, rnenn leggja á sig mikla myndakvöð. Það er vandi að finna góðar myndir og oftast einfaldast þegar rit- að er um efni frá 20. öld; þó kostar það líka leit og fyrirhöfn. Ætti að vera skylda öllum höfundum að finna sjálfir myndir og leita sem mest, best og víðast. Ekki er ég viss um að sú hafi verið raunin núna, töluvert ber á einföldum lausnum, eins og að nota mannamyndir, og má nefna að sama mynd- in er notuð tvisvar, sú hiu gjörnýtta af Magnúsi Stephensen dómstjóra. I öðru til- vikinu er þessi mynd fengin úr Islenskum söguadas en í hinu úr Islenskri þjóðmenn- ingu; því er alveg látið ósvarað hvar frum- myndin er varðveitt. Aberandi er að menn hafa ekki leitað mynda á söfnum heldur eru þær langflestar teknar upp úr bókum. Grein Eggerts Þórs um „ástandið" er hér glæsileg undantekning. Þess er að gæta að töluverður kostnað- ur getur fylgt því að fá jafnan viðeigandi og merkar myndir, vegna þóknunar til safna. Odýrar lausnir reynast því freist- andi. Oskandi er að fjárhagur leyfi viðeig- andi myndaval. Enginn neitar því að það er oft erfitt að finna viðeigandi myndir og myndakrafan getur verið erfið kvöð. Þess vegna hefur stundum verið brugðið á það ráð að fá teiknara til að teikna. Eg vísa til Hrefnu Róbertsdóttur um mat á því, hún tók myndamálin fyrir í umsögn sinni um 14. árgang; oftast finnst mér þetta smekklega 118 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.