Sagnir - 01.06.1997, Page 120

Sagnir - 01.06.1997, Page 120
Eaaert Þór Bernharðsson „Ástandskonur“ og aðrar konur í Reykjavík í seinna stríði Tugþúsundlr erlendra hermanna Rúmlcga ivö þútund rnrnn úr hnd- gönguliöi brokj flotJii* licrlóku Mand corið 1940. Pcir ilvötdu ikjmmj hríð, lirovcirir ljiidhcmns lóku brjtt við nrð- •röðunni. Áður cn júni vjr allur liofðu tiðlcga cuuugu j'uiund hcrmcnn kunuð lil Ijudiinv á vcgum Brrtj og þcim álli cfiir jð Ijólgj um fímm þúiund. Surntur hluti liðuni vjr .citur mður I Rcyk)jvik f Hcrmonnum iiri cftir að fjolgj í Rcykjjvík þcgjr lctð á nvrjjldaririn og i köflum voru þrir mun flcin cn fyir- grrindar liiliir hrrmj. Sncmmvmnjri. I ‘MI grrðu Brciar vjnikiniiuljg við Banda- rikjjmrnn um jð uka við hctnaðarhlui vcrki vinu i l.landi cnda tógdux þcir mrfa á liði ainu að halda aooan ujðjr.i •lcn.kj rikixrjórnin fór að vilja »iór- vcldanna í milinu.3 Mcftcrndjr.anin- ingur Itlcndinga ug Bandjrikjamanna var vfðan traðfciiur jf Alþmgi hmn 9. júlí 1941, rvcimur dugum cíiir að nilcga fjögur þúiund þrauiþjilfaðir aivinnuhrr- mrnn úr landgönguliði bandariika flui- am nigu a land i Rcykjavik. Hauiiið 1941 höfðu Bandaiíkjjmcnn lluit nl landiim um liu þúiund hcrmcnn rn Brrt- ar »iiu »cm faitatt. Skipuljgður bron- flulningur þritra fra landmn hófn ckki fyrr cn i aðvcntunni þjð ár. Vorið cftir hjfði Bjndjríkjjhcr tiarrti þrjitfu þúiund mcnn á tilandi og cnn voru um fimmtán þúiund brcikn hcrmcnn i Imdinu. Hauilið 1942 voru bandjrfikir hcrmcnn orðnir n*rri fjörulíu þúiund en þi voru flcilir Brrtarmr farnir. Síðuitu ár vlyrj- Á strídsárunum voru konur i fíeykjavik mjög á mllli tannanna á tólki. Engu var llkara en þær væru lleslar i „ástandinu" sem svo var neínl. í grelnlnni ræðir Eggerl Þór Bernharðsson samskipti kvennanna og hermannanna, glldi heimllda um tímabllið og belnlr sjónum sinum að aðgerðum yllrvalda III að vernda ólögráða slúlkubörn. aldarinnar voru aðcini fácinar ivciiir úr flugher og flola hani hárignar Brciakon- ungi á tilandí. Fri og mrð írinu 1945 firkkaði vcrulrga i hcrliði Bandarikjanna. 1 ágúti það ár voru þcir um þrjáríu þúi- und og í árilok rúmlrga tiu þúiunduin icuano luona 1040 HfTáiniwauit fartri. Haii.lið 1944 voru þc.r rcn innan við nu þúiund og aih hcrlið irm hifði hafi hckiilöðvar líuar úii i Ijndi hafði tcrtð kallið ul Suðvciiurharmini. Rjun- jr hafði bróðurpjrrur hjmlariikj hrr- liðnm. eða um «0% þ«». aðictur utt i þri »v*ði i mrðin þaö dvald.it á Ú- íjndi.4 Sumarið 1942 munu nil*gl bO þúiund rrlcndit hcrmcnn hafa dvjlm j tilandi og m.kill mcmhlul. þc.rn var i hofuðiuðnum rða nágrcnni hant.s Miðað við ibúafjölda í Rcvkjarik á Ityrjaldarárunum mi narri gciá að lug- þúiundu rrlrndn nunna í b.cmim hafi icti ivip »inn á hann og b*jarbrag allan. Við manntal 1940 vuru (búar Rrykja- vikur l.ðlcga 58 þúiund. þar af n*rr. iljin þúiund karlar og rúmlrga luuugu þúiund konur. hiðlrga f|órðungur þcvn fólki vjr á barmaldri og um ifundi hluli á nulli ickur og tvitugt.6 Þcgat Itilðinu lauk hafði íbuum fjólgið nokkuð i Reykjavlk. Árið 194$ voru þcir orðmr n*rri 47 þúiund. Karlar voru um 22 þuiund cn konur t*plrga 25 þúiund. Börnum fór og fjölgandi »cm hluifjll af ibúatölu.7 Hctliðið var að langitcritum hluta ikipað katlmönnum, mörgum ungum. cn irið 1940 voru i Rrykjavik aðcini um cllcfu þúiund karlar tvirugir og cldri. N'*iiu ir fjolgaði þcim nokkuð rn fram- an af itriðiárunum voru crlcndír karl- mrnn mun fleiri i bxnum cn mnlcndir. Rjnnig brcytluil öll fólk.fjftljj-. kvnja- og aldurihlutföll í Rcyk|avik á ikömm- um líma mcð lilkomu hinna .úllcudu gcica". I'jð itti cftit að hafa matghattuð ihrif á Iffið i bxnum nxitu átm. Bretar nemimj island 10. mal 1940 Straa á híinamscjgrin var lanð aft rzða um samnayti raykvfskra kvenna og Iwrnianna. Ungar slúlkur og erlendir „gestir“ Á hcimiityr|aldarárunum vjr *>ka Rcykjavikur ofi haiðlrga gagnrynd. Hun um ihrifum og icggia liila r*kl við upp- runa linn og mcnningu þ)oðarinnjr. Hitl hafði briiíl .vjndund við líllcndirigjnj. Linkuni ligu blómarö.*ir b.cjjnn* undir jnuli fvrir ilika hcgðjn. Hinir cldri hötðu jf hcnni errulrgai áiiyggiur. Lngu vjr likjrj cn dxtur hófuðitaðjrini v*tu kilbð. hcfðu vvo náin kynm jf vcru- liftinu að til rjndrzða hoifði. (J*fi milk. á ul við hermann jð hún v*r. nina ilundii ttimpluð purtkon. Sttat i fima dcgi hci námiins hofðu tncnn i þvf orð að sumar itúlkurnar i Rcrkjavl kynnu vart fómra linum fotrið. Ki að rar;'’ ..tkki hafði hið brriki hcrl venð fynta dagmn til kröldi h b*num, in þcvi augijóii v*ri að hcfði vandamál. »cm full vanixmd rr jð fyrir Rrykjavfk, Og það cr ftamfrrði gðtudrótanna Svo frcklcgj incru þ*r icr að þctium aðkomumönnum ið b*ði dilunum og bxjarbúum ofbjuð." Aug- Ijóit þom jð ckki vrði h|i þvi konutl jð grfpj lil ráðiuúnj vrði dvol h.-rmann- iiiílkur þrvtar xttu auðkcnndar að þ* riðiufjnj icm cxru mannanna. og mikið uin þau ritað. .land, „t.l þcv. að P.ikuð rJ 1 um viúlkurnar og þ*r jafnrcl uuðitómii tútlihgi slimplaðar Iju.lxiisdrú.ir jf minniu ril- .fólliiBcm nr i rfni. Sro > irlí.i irm fólki þ»ui ijilfugr ,. „Mönnum hcfur að lcggjj jlll úi á vctilJ vtg og rtl i þ«f þann.S f>r.r jö kridJjújr ilúðunogur uni hraðj imxilu i Iixltu að rciða »x> ai.ik fótu incð lcifturhraða um b*inn. ií |>cim áiixðum Sumir im| ,>i.uðu j þc.ium lögum cn útiloknn ur „nðuðu öðium þoi ;n þ*r al.ör.imíl og áhyggju- mi^vcfjr ckki >in- tfni. ýraiil af nðferðilcgri v.iodl*tingu. þjóðlcgum mctnaði cða ptrtonulcgum r. „Bcil i-*ru þciur im þi »cm voru þcim k*rir. og jfikckkun ilað, þir rauiur nur idum allt þcita i.l tjmjn».'n ;ur jgi kcnn.Ii þcím Sumum i ofbjnð umrxðan um dxtur *Iti að icrj fum- húfuðiuðjrini. Ung Rcykjjrikumúlka hrr uro m,ög fa- ruddiil fra; i.I þru a.‘ m á mvöllinn mið.unun 1940 i trynj jð rítu hlul kvcim- mcnnan hóp kvcnfolki að r*ða. icm |>ó nxgir ri! að varpi ikuggj á ekki >t*rri bx tn Reykjjvik." Oinxgja mcð fram- fcrði ungra stúlkna i hófuðiuðnum »kcggr*tt um lamikipti þc.tra og hcr- inna. Vi*i þótti hcnni anii mjrgar jr fjra „á vriðar" á kvöldm til að ktrkja icr i nrika og rkki dan licnni i hug að málitað þcitta og g)örðir. Hiil i hún hini vcgjr bcndj i jð bxgr hcrmónnum af :inni tilviljur. in þcst að lcgg)a inoiur og ilíkur kunn.ngnkapur rrið hrrinn og hciðvuð- beuu virtutt alltof irgir líu framhjá. Tólk irtiít eigj erfitt mcð að gru lirið i hcrmcnnina icm cimuklinga og það aihugaði ckki að í jafn fjólmcnn- um hópi hcrmanna og var i Rcykjavík hlytu að vrra altar munnirgundir. „b*Ai iiðaöu og óiiðaðir. góðir og vomlir mcnn - co af þvi að það hcyrir Ijóiar SaSNiá 1996- 12 Abemndi er að menn hafa ekki leitað mynda á söfnum heldur cru þœr langflestar teknar upp i'tr bókum. Grein Eggerts Þórs Bernharðssonar um „ástandið" er Itérglœsileg undantekning. og áhugavekjandi vera á sviði ritstjórnar og þá ekki síður upphafsorð en inngangs- orð, áhugavakar, fýrirsagnir og millifyrir- sagnir. Ritstjórn ætti að skipta sér af þessu öllu. Mynd og ómynd Næst vík ég að myndum og verður þá fyrst fyrir forsíðumyndin sem mér frnnst vel valin af því að hún er svo lífleg. Svona eiga myndir að vera á forsíðum Sagna, kannski ekki alltaf glaðlegar og nrarglita en gripandi, eiga að fanga athygli. Kápu- liturinn er líka smekklega valinn, í sam- ræmi við myndina. Það eru til dæmi um hið gagnstæða í fyrri árgöngum Sagna. Myndir eru annars samvinnuverkefni höfunda og ritstjórnar. Núna getum von- andi við sagt með sanni að liðin sé sú tíð að sagnfræðingar Ieiði hjá sér myndefni og láti aðra urn að myndskreyta, eins og það var nefnt einu sinni. Ný kynslóð sagnfræðinga, með fólk eins og Sumarliða Isleifsson og Hrefnu Róbertsdóttur í broddi fylkingar, veit hvað myndir eru mikilvægar sem heimildir og líka sem rniðlar við að koma vitneskju á framfæri við lesendur. Þeir tímar eru vonandi liðn- ir að útgefendur sagnfræðiverka láti hönnuði velja myndir. Þótt myndir séu ekki alltaf heimildir sem lagt er út af í meginmáli, eiga þær að þjóna tilgangi, segja sögu í nánum tengslum við mynda- texta. Þijú sjónarmið eru uppi í mynda- vali, að mynd eigi að vekja áhuga á meg- inmáli eða i öðru lagi skýra meginmál, vera því til fyllingar, eða í þriðja lagi að mynd og myndartexti saman létti á meg- „Nú bregður svo við að inn- gangsorð í heftinu eru al- mennt ekki vel heppnuð, ekki hnitmiðuð, ekki fagurlega eða hressilega orðuð." intextanum af því að einfaldara sé að segja frá á þann hátt heldur en eingöngu í orðunr og efnið er því fellt úr meginmáli. Stefnan í Sögnum hefhr verið sú að hafa helst enga opnu án myndar, rnenn leggja á sig mikla myndakvöð. Það er vandi að finna góðar myndir og oftast einfaldast þegar rit- að er um efni frá 20. öld; þó kostar það líka leit og fyrirhöfn. Ætti að vera skylda öllum höfundum að finna sjálfir myndir og leita sem mest, best og víðast. Ekki er ég viss um að sú hafi verið raunin núna, töluvert ber á einföldum lausnum, eins og að nota mannamyndir, og má nefna að sama mynd- in er notuð tvisvar, sú hiu gjörnýtta af Magnúsi Stephensen dómstjóra. I öðru til- vikinu er þessi mynd fengin úr Islenskum söguadas en í hinu úr Islenskri þjóðmenn- ingu; því er alveg látið ósvarað hvar frum- myndin er varðveitt. Aberandi er að menn hafa ekki leitað mynda á söfnum heldur eru þær langflestar teknar upp úr bókum. Grein Eggerts Þórs um „ástandið" er hér glæsileg undantekning. Þess er að gæta að töluverður kostnað- ur getur fylgt því að fá jafnan viðeigandi og merkar myndir, vegna þóknunar til safna. Odýrar lausnir reynast því freist- andi. Oskandi er að fjárhagur leyfi viðeig- andi myndaval. Enginn neitar því að það er oft erfitt að finna viðeigandi myndir og myndakrafan getur verið erfið kvöð. Þess vegna hefur stundum verið brugðið á það ráð að fá teiknara til að teikna. Eg vísa til Hrefnu Róbertsdóttur um mat á því, hún tók myndamálin fyrir í umsögn sinni um 14. árgang; oftast finnst mér þetta smekklega 118 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.