Sagnir - 01.06.2004, Side 77

Sagnir - 01.06.2004, Side 77
fluttist hún árið 1783. Þótt innihald bréfanna á báðum tímabilum sé merkilegt þá er efni þeirra svo ólíkt að ótrúlegt er að um sömu manneskjuna sé að ræða. Á fyrra tímabilinu fjalla bréfin mest um búskap og fjármálabasl. Á seinna tímabilinu eru bréfin m.a. frá- j bærar heimildir um ísland á styrjaldartímabilinu, frá frönsku bylt- ingunni 1789 allt til loka Napóleonsstyrjalda 1815. Þrjú sendibréf hafa fundist til Guðrúnar og voru tvö þeirra frá ! föður hennar, Skúla Magnússyni, rituð 1773 og 1783 en það þriðja frá Jóni Ásgrímssyni ritað 1778.10 „GÓÐKVENDI GÖFUGT VAR...“ Guðrún Skúladóttir eldri fæddist 17. janúar 1740” en lést í Viðey á sjötugasta og sjöunda aldursári þann 20. júní 1816. Samkvæmt ^ óprentuðu handriti eftir Hannes Þorsteinsson ólst Guðrún að ein- hverju leyti upp hjá hjónunum í Miðgrund í Skagafirði og erfði síð- an jörðina eftir þau.12 Guðrún giftist Jóni Snorrasyni sýslumanni í Skagafirði 23. júlí j 1760 þá tvítug að aldri „og hélt Skúli veizlu þeirra virðulega í Við- ey og gerði dóttur sína vel úr garði.“13 Svo vel að Guðrún fékk tvö hlutabréf í Innréttingunum í heimanmund frá föður sínum og er hún eina konan sem vitað er um að hafi átt þar hlutabréf.14 Talsverður aldursmunur var á þeim hjónum eða sextán ár þar : sem Jón var fæddur 1724 en Guðrún árið 1740. Jón lést 47 ára að j aldri þann 15. júní 177115 eftir aðeins ellefu ára hjónaband þeirra. Allar heimildir eru samhljóða um að þau hafi ekki átt nein börn sem lifðu.16 Eftir að Guðrún varð ekkja bjó hún áfram í Skagafirði allt þar til hún fluttist suður og settist að hjá föður sínum í Viðey árið 178317 þá 43 ára að aldri. Jón var sonur þeirra Snorra Jónssonar prests og Kristínar Þor- j láksdóttur að Helgafelli. Hann lauk stúdentsprófi frá Skálholts- j skóla 1747 og fór þaðan í vinnu til Finns Jónssonar verðandi bisk- ups. Árið 1752 hélt Jón til náms í Kaupmannahöfn og útskrifaðist ; þaðan þremur árum seinna. Hann skrifaði m.a. akuryrkjuritið De ; agricultura Islandorum (1757) en það er á latínu. Um Jón var þó j sagt að hann hafi verið „lærður maður og vel að sér, en hinn mesti j drykkjusvoli og fóru embættisverk hans öll í ólagi og fjárskil með versta móti.“18 Jón varð sýslumaður í Hegranessýslu þann 6. júní 1757 og hélt hann þeirri sýslu til æviloka. Jón og Guðrún bjuggu fyrst á Ökrum til ársins 1764 en þaðan fóru þau að Hofi á Höfðaströnd.19 Hjónaband þeirra var ekki gott 1 og má telja að það hafi ekki síst verið vegna ráðskonu þeirra hjóna, j Ingibjargar Ólafsdóttur,20 en við hana hafði Jón haldið fyrir hjóna- band sitt og hélt því áfram eftir að hann kvæntist.21 „Hafði [Guð- rún] erft svo mikið af skaplyndi föður síns, að hún þoldi eigi að virðingu sinni væri misboðið, enda þótti hún kvenskörungur og j merkiskona um flesta hluti."22 Ef til vill hefur sambúð þeirra goldið þess að hjónabandið var barnlaust. Ekki eru heldur til heimildir um að ráðskonan hafi orðið ófrísk eftir Jón. LÆRDÓMSKONA HIN MESTA í ævisögu Skúla eftir Jón Aðils segir um menntun barna hans: Veitti Skúli börnum sínum öllum hið bezta uppeldi og voru dætur hans betur að sér í ýmsum greinum, en títt var um íslenzkar konur á þeim tímum. Einkum var Guðrúnu eldri... við brugðið eigi ein- j ungis fyrir hannyrðir, heldur jafnvel fyrir lærdóm. Kunni hún bæði dönsku og þýzku og var víðlesin, og þótti fáheyrt um þær mundir.23 j Enn fremur segir í ævisögu séra Jóns Steingrímssonar eldprests j um Guðrúnu: Það fyrsta eg catechiseraði, varð fyrir mér af ungmennunum Guðrún dóttir Skúla fóveta. Var hún svo skörp, að ei sá fyrir, hvor betur mundi hafa, þá eg spurði út úr, svo eg mátti þá strax leggja að mér að studera þá iðju, að ei yrði til minnkunar.24 Af þessu má sjá að Jón var fermingarfræðslukennari Guðrúnar25 Það er greinilegt að mönnum þótti mikið til koma hversu vel lesin og greind Guðrún var. Bréf Guðrúnar eru skrifuð á ótrúlega góðri íslensku miðað við / .6ÓÐKVENDI GÖFU hvað önnur sendibréf frá sama tíma eru yfirleitt dönskuskotin. Það kemur þó fyrir að inn slæðast orð sem eiga danskan uppruna eins og sjá má hér: „sendi þér nokkuð, til að láta farva,26 fyrir mig, og..."27 Eins og fram hefur komið nutu öll börn Skúla þeirra forréttinda að menntast og þá einnig stúlkurnar hvort sem því var að þakka að hann var landfógeti eða hversu óvenjulegur maður hann var. Ekki fer á milli mála að Guðrún bar af öðrum íslenskum konum á þess- um tíma fyrir lærdóm sinn og þekkingu. Eftirfarandi tilvitnun bendir einnig til þess að Guðrún hafi verið vel að sér í íslendinga- sögunum. í bréfi til Sveins Pálssonar læknis frá 16. ágúst 1789 ritar hún: „og er ég svo eins og nafna mín, þeim verst, ég unni mest...“2s Þessi fleygu orð sótti Guðrún til nöfnu sinnar Ósvífursdóttur í Lax- dælu.29 „HÚN VAR HANDVYRÐAKONA MIKIL“30 Guðrún var þekkt fyrir fleira en menntun sína og sagði Espólín þetta um hana í Sögu frá Skagfirðingum: „Hún var handvyrðakona mikil.“ Handavinna hennar var m.a. gerð að umtalsefni í erfiljóði sem ort var um hana: Handiðnir, hugvit, dygð og hárra kosta nægð lands útum breiða bygð bárust með hennar frægð; hún bæði kunni’ og kenndi kvennprýðina með spekt og þægð.31 I texta á undan erfiljóðinu segir: „Hún kunni handvirðir kvenna bezt á íslandi um sína daga.“32 Guðrún þótti mjög fær hannyrða- kona og má enn fremur sjá það í bréfi frá Guðríði Magnúsdóttur til bróður síns Finns Magnússonar þar sem hún skrifar um hannyrðir dóttur sinnar: „ekkert hefi ég séð eins fallegt, hvorki eftir Guðrúnu sálugu Skúladóttur...“33 Þótt stúlkan nyti skyldleikans við er ólík- legt að Guðríður hefði borið verk hennar saman við verk annarra kvenna nema þær væru þekktar fyrir myndarskap í handavinnu. Eftir Guðrúnu er m.a. varðveittur hökull sem hún saumaði fyrir kirkjuna í Viðey og er hann geymdur á Þjóðminjasafni.34 Eftir að Guðrún fluttist til Viðeyjar nefndi hún vinnustofu sína nokkrum sinnum í bréfum sínum og kallaði hana Annnki.35 Þar var greinilega mikið að gera og margt brallað. Handavinnuna gerði Guðrún oftar en ekki að umtalsefni og sagði t.d. í bréfi til Sveins Pálssonar læknis þann 24. ágúst 1790: „Hér með fylgja nú enn síðir hvítir sokkar, og máski þeir verði fúnir, þegar til yðar koma, því þeir eru nú að þorna..."36 í bréfi til Gríms Jónssonar, 16. ágúst 1812, kemur í ljós að Guðrún hefur verið að lita garn í vefinn sinn og var hún hrædd um að ná ekki að ljúka því sem hún átti: „svo ég gæti lit- að mér nokkuð í vefinn minn. Nú er ég, að keppast við, að vefa og eyða upp, öllu því ég á, af útlenskum lit, áður en ég dey eða verð svo ónýt, að ekkert get unnið."37 Ekki virðast hafa verið margar stundir sem Guðrún var iðjulaus þótt hún sjálf segi annað: „Ég ætl- aði að senda yður sokka, en þeir liggja hálfprjónaðir, hindrar mig stundum letin, en stundum annríkið..."38 Það er því augljóst að Guðrún var kjarnakona til handanna en athyglisvert er að Guðrún fjallar svo til ekkert um handavinnu sína í bréfunum til föður síns sem skrifuð voru á árunum 1774-1776. Ástæðu þessa er líklega að leita í því að á þeim árum hafði hún nóg að gera við að hafa umsjón með jörðum föður síns í Skagafirði og bar ábyrgð á ýmsu sem hún gerði ekki eftir að hún var flutt í Viðey. „MEDICAMENTUM1139 Þegar Guðrún fór að eldast fór hún að hafa áhyggjur af heilsu sinni og minntist hún á það í bréfunum. Hún fékk einhvers konar lyf frá vini sínum Sveini Pálssyni lækni og fannst það hafa gert nokkuð gagn. Hún fjallar um það í bréfi frá 16. ágúst 1789: Ég drakk af því sopa minn, kvöld og morgun, meðan það entist, og á meðan á því stóð, og nokkrar vikur þar eftir, var ég nokkuð minnisbetri, en áður, svo víst er það, að sú náttúra fylgir því. Svo ef ég hefði fengið það strax, þegar ég missti minnið, þá máske það G T V A R "I SAGNIR 24 ARGANGUR 04 75
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.