Nýtt Helgafell - 01.12.1956, Síða 49

TVÖ BRÉF UM ANDLEGT FRELSI
193
svo sem líka hæfir norrænum mönnum —
mundi ég ráða ýmsum þeirra, sem láta sér
annt um hvers konar andlegt frelsi, að end-
urskoða afstöðu sína til kirkjunnar.
Friðrik A. Friðriksson.
Okkur vantar mannréttindafélag
Hver sem hefir komið upp í óbyggðir og
andað þar að sér fjallaloftinu, sofið í tjaldi,
vaknað þar langt frá öllum mannabyggðum
og farið fáklæddur út í morgunsólina, hefir
orðið snortinn af tilfinningunni um hve dá-
samlegt er að vera frjáls maður: Hann þarf
ekki að vakna á tilsettum tíma, ekki að
fara í vinnuna, er laus við arg og þras dags-
ins og getur gengið klæddur, fáklæddur eða
jafnvel óklæddur, rétt eins og honum sýnist.
Þetta sýnir okkur jafnframt hve frelsi okkar
allra er raunverulega takmarkað, því að
enginn, sem þarf að umgangast annað fólk,
er raunverulega alveg frjáls. En frelsið
er samt ekki í því fólgið að vera laus við
fólkið, því að sá sem er settur í fangaklefa
finnur ekki til hins sama. Það sem máli
skiptir er vitundin um að vera frjáls, vitundin
um að geta hugsað, sagt og gert það sem
hugurinn gimist.
Frelsi allra menningarþjóða eru þó tak-
mörk sett. En þau takmörk verða að vera
bundin í lögum, landslögum og siðferðis-
lögum. Jafnskjótt og takmörkin eru háð til-
finningum valdhafanna, er úti um frelsi
þegnanna.
Margir halda að villimennirnir séu frjáls-
astir allra manna. Reynslan hefir sýnt að svo
er þó ekki. Þeir hafa sínar ákveðnu siðaregl-
ur, sem engum helzt uppi að brjóta, og
galdramenn þeirra eða prestar hafa talið
þeim trú um guði og illa anda, sem stöð-
ugt séu tilbúnir að vinna þeim tjón, svo að
þeir eru síhræddir við yfirnáttúrleg öfl og
það því meira sem þeir skilja minna í lög-
nialum náttúrunnar. En sá sem er hræddur
er ekki frjáls. Óttinn er stimpill ófrelsisins,
brennimark einræðisherrans, sem heldur
öllum hræddum, til þess að geta sýnt vald
sitt með náð gagnvart einstökum útvöldum.
Þetta gildir jafnt um nazista, fasista og
kommúnista, og sama hátt hafði kirkja, með-
an hún var og hét og gat haldið mönnum
guðhræddum.
Frelsi hverrar þjóðar er tvíþætt: Annars-
vegar frelsi gagnvart öðrum þjóðum til þess
að ráða málum sínum sjálf. Hinsvegar per-
sónulegt frelsi einstaklingsins, sem aldrei
getur nálgast neina fullkomnun nema hann
sé meðlimur sjálfstæðrar þjóðar.
Pólitískt frelsi er jafnan talið byggjast á
málfrelsi og ritfrelsi. En þriðji þátturinn er
efnahagslegt sjálfstæði, því að hver sú þjóð
sem verður efnahagslega bundin annarri
eða öðrum þjóðum,. er ekki sjálfstæð lengur:
Hún er ekki lengur frjáls að fara að sínum
vilja, án þess að taka tillit til lánardrottins.
Mest er þó vert um málfrelsi og ritfrelsi,
því að það er sama sem rétturinn til gagn-
rýni, rétturinn til þess að fá sannleikann
fram, hvar sem eitthvað fer aflaga, og leyfa
öllum sjónarmiðum að koma fram í dags-
ljósið, svo að almenningi gefist kostur á að
skapa sér sem sannasta hugmynd um hvert
deilumál. Hvar sem stjónarfar breytist á
þann veg, að ekki er lengur leyfilegt að
skamma stjórnina, þar hefir frelsið verið
sært banasári og þá er kominn tími til að
reka hana frá, með valdi eða uppreisn, ef
ekki er annars kostur.
Önnur meginstoð pólitísks frelsis er kosn-
ingarréttur almennings til þess að velja sér
stjórn og löggjafa. „Frelsi er þátttaka í valdi"
sagði Cicero, og þessi orð hafa sannazt
átakanlega á síðustu áratugum, þegar heilar
þjóðir hafa verið sviptar frelsi sínu með því
að afnema kosningar eða gera þær ómerk-
ar með því að leyfa almenningi ekki að
kjósa aðra en þá sem stjórnin setur á kjör-
skrá. Hver sú þjóð sem sættir sig við slíka
meðferð, hefir fyrirgert frelsi sínu.
Trúfrelsi hefir oft reynzt náskylt pólitísku
frelsi. Þar sem trúarstefnur eða kirkjustofn-
anir hafa náð ægilegu valdi yfir hugum
manna, hafa þær jafnan tekið að beita því
pólitískt og persónulega til þess að hefta