Nýtt Helgafell - 01.12.1956, Blaðsíða 64

208
NÝTT HELGAFELL
Það var guman að fá loks að kynnast
þessum manni, sem svo fáir þekktu áður
nema af list hans. Eins og Einar Jónsson
hvarf hann snemma að því ráði, að ,,grafa
sig niður hér heima", til þess að ,,fá ekki
allt og alla yfir sig.”
Nú er heilsan þrotin, komið „á leiðarend-
ann", að því að hann sjálfur segir. Allt líf
hans hefur verið yfirlætislaus trúmennska
við sjálfan sig og list sína.
Kristján Albertsson.
Prósaljóð
Jón úr Vör: Þorpið. Önnur útgáfa,
aukin. Heimskringla, Rvík, 1956.
Þetta eru átthagaljóð. En bilið milli þeirra
og hefðbundinni átthagaljóða íslenzkra, sem
dæmigerðust að kalla mætti í Blessuð sértu
sveitin mín, er svo breitt, að ekki sér á milli.
Það mætti æra óstöðugan að freista að brúa
það bil með nákvæmum samanburði.
Tvennt stingur þó í augu ef litið er á víxl á
kvæði eins og Blessuð sértu sveitin mín og
ljóðaflokk Jóns úr Vör. f stað náttúrulýsing-
ar er komin mannlífslýsing, í stað sonar-
legrar lofgjörðar þegnlegt andóf. Og í öðru
lagi hefur höfundur Þorpsins varpað frá sér
heimanfegnnu veganesti íslenzkrar ljóð-
hefðar, „skáldlegu" máli, bragarháttum,
stuðlum og rími.
Að nokkru marki er leyfilegt að gera
greinarmun efnis og forms í hefðbupndnum,
háttbundnum ljóðum, af því að þess er
jafnan kostur að bera saman ljóð, sem ort
hafa verið um ólík efni í sama formi. En í
ljóðum Jóns úr Vör er efni og form óað-
greinanlegt: efnið er formið. Að því leyti er
eðlilegt að meta suma kosti þeirra eins og
kosti góðs prósa. Ljóð í óbundnu máli myndu
sumir kalla þau, en það er slæmt hugtak,
af því að jafnvel hinn versti prósi er varla
óbundinn. Prósaljóð er nothæfara um ósér-
greinanleg ljóðform.
I eftirmála lýsir höfundur „efni" ljóðannna
með þessum skemmtilegu orðum: „Allsstað-
ar er farið frjálslega með staðreyndir, enda
þótt hvergi sé í aðalatrðium hvikað frá hinu
rétta." Mér er til efs að nokkurt annað skáld
hafi gert grein fyrir ljóðrænum skáldskap
sínum á þennan hátt.
Samt er þessi „prósaíska" yfirlýsing
óbrigðull lykill að ætlun höfundar og skáld-
skapargildi ljóðaflokksins. Engum myndi
að vísu detta í hug að rekja „atburði" Ijóð-
anna til Patreksfjarðar í því skyni að stað-
festa sannsöguleika þeirra, né mannlýsing-
ar Jóns til fólks, sem bjó í því þorpi fyrir 20
—30 árum. Hins vegar getur enginn notið
Ijóða Jóns úr Vör, nema hann kunni að
meta hina þrautseigu viðleitni hans til að
láta hljóðlátan, hversdagslegan veruleika
„gerast" í Ijóði, án þess að gera hann
„skáldlegan". Og undrist jafnframt, hve
höfundi fatast sjaldan, jafnvel þegar mjóst
er á mununum, að Ijóðræn tilfinning þorni
upp í frásögninni. Aftur kemur fyrir, að
hann yrkir rómantískan hugarburð og
bregzt listin (eins og í kvæðinu Við land-
steina).
En þó að sum kvæðin gjaldi þess, að
höfundur tekur á sig of langan krók til að
forðast hefðbundinn, skáldlegan hugsunar-
hátt, bera þau í heild vott um heilbrigða,
ótruflaða sjálfstæðiskennd, sem leitar eigin
brautir.
Veröld þessara ljóða er smá og takmarkast
meir af efninu, sem er samtíð þeirra, ótengd
fortíð og framtíð, heldur en staðnum, þorp-
inu. En hún er óvéfengjanleg, jafnvel þótt
hún hyrfi með öllu, nema í vitund skáldsins:
Enginn slítur þau bönd
sem hann er bundinn heimahögum
sínum. Móðir þín
fylgir þér á götu, er þú leggur af stað út
í heiminn
en þorpið fer með þér alla leið.
K. K.