Nýtt Helgafell - 01.12.1956, Síða 58

202
NÝTT HELGAFELL
menntasögum, að slík heimildarit hljóta að
vera honum að mestu staðlausir staíir. Hitt
skal viðurkennt, að bók Kristmanns Guð-
mundssonar er frekar skemmtileg, þ. e. a. s.
þeir kaflar er fjalla um höfunda, sem eitt-
hvað hafa verið bendlaðir við kvennafar
eða dulfræði; hvorttveggja er alltaf vinsælt
efni. Hefði höfundur vel mátt birta þá í
smáköflum til skemmtilesturs í blaði eða
tímariti, því að rithöfundum er ekki vandara
um en t. d. leikurum, enda þótt vafasamt sé,
að rith. lifi eins reyfaralegu lífi yfirleitt og
allur almenningur. Hitt er annað mál,
hvort Menningingarsjóði og Þjóðvinafélag-
inu, m. ö. o. ríkinu, hafi verið nákomnast að
gefa út þessa bók.
K. K.
Kjarnmikil og heilnæm fæða
Jón Jóhannesson: Islendinga saga.
I. Þjóðveldisöld. Almenna bóka-
félagið, Reykjavík 1956.
Höfundur þessarar bókar er prófessor við
Háskóla íslands og kennir sögu íslendinga
fram til miðrar 16. aldar. Bókin fjallar um
söguna frá upphafi landsbyggðar til loka
þjóðveldisins 1262—1264. Síðar mun vera
von á öðru bindi, þar sem sagan verður
rakin allt fram til siðaskipta.
Bók Jóns Jóhannessonar markar á tvenn-
an veg tímamót í ritun íslenzkrar fornaldar-
sögu. Þar er lagt nýtt mat á allar heimildir,
og jafnframt er litið á söguna frá öðrum
sjónarhól en áður hefur tíðkazt.
Á síðstu áratugum hafa dómar manna
um heimildargildi íslenzkra fornrita tekið
miklum breytingum. Um sögu Islendinga eru
ekki til neinar samtímáheimildix, fyrr en
kemur fram á 12. öld. En á 12. öld, og
einkum hinni 13., voru samin mikil rit um
sögu fyrstu alda Islands byggðar. Mörg
þessara rita eru frábær listaverk, og hefur
það að nokkru villt mönnum sýn um sann-
leiksgildi þeirra, enda var litið á flestöll
íslenzk fornrit sem sögulegar heimildir lengi
vel. En nú er þetta mjög breytt, frá því sem
áður var. Flestir munu raunar enn leggja
trúnað á það, sem Ari segir í Islendingabók,
og þykir „hans sögn öll merkilegust". En
Landnámu trúa menn nú með varúð, og
íslendinga sögur eru orðnar skáldsögur,
sem styðjast þó þegar bezt lætur við munn-
mælasagnir. En í stað þessara heimildar-
gagna, sem menn eru nú hættir að treysta,
hafa komið önnur, sem bæta missinn upp
að nokkru leyti: fornleifafundir, náttúru-
fræði, mannfræði og nýjar rannsóknir þeirra
heimilda, sem enn er tekið mark á. Það er
vonlaust, að ný sagnfræðirit finnist í stað
þeirra, sem nú hafa orðið að þoka af stalli,
en hins má vænta, að uppgröftur forleifa
eigi enn eftir að varpa Ijósi á mörg atriði
Islandssögunnar.
Bók Jóns Jóhannessonar ber ærin merki
þessarar nýju söguskoðunar. Hann tekur
allar heimildir til nýrrar athugunar, metur
þær og vegur, velur og hafnar. Það er ómælt,
sem hér er rengt í barnalærdómi okkar, og
hefur sumt af því raunar áður komið fram
annars staðar, en hér er það dregið saman
á einn stað og mörgum nýjum athugunum
bætt við. Sumum kann að þykja það hörð
kenning, að Ingólfur landnámsmaður hafi
ekki verið Arnarson, heldur Bjömólfsson,
hann hafi ekki numið land 874, heldur nokkr-
um árum fyrr, alþingi hafi ekki verið stofnað
930, heldur að líkindum einum fimmtán ár-
um áður o. s. frv. En Jón fylgir hér sömu
reglu sem faðir hinnar íslenzku sagnarit-
unar, að hafa það heldur, er sannara reyn-
ist.
Sökum þess hve hér er margt nýtt dregið
fram, hlýtur höfundur víða að gera allnána
grein fyrir gagnrýni sinni og mati á heim-
ildum, færa fram sókn og vöm fyrir þeim
skoðunum, sem hann heldur fram. Þetta er
nauðsynlegt, meðan skoðanir þessar em
nýjar og hafa ekki hlotið almenna viður-
kenningu. Ætla mætti, að slík greinargerð