Nýtt Helgafell - 01.07.1957, Qupperneq 33

SIÐGÆÐI OG EILÍFT LÍF
7ð
íyrir höndum, sem sé sííelld þróun, þótt jafn-
vel þetta sé vafasamt, enda mun reynast
erfitt að trúa þessu, ef öll skynsamleg rök
mæla gegn því. Við hljótum að komast að
þeirri niðurstöðu, að gagnrök höfundar gegn
hinum vísindalegu rökum séu alls engin
gagnrök, heldur óskhyggja klædd í nýjan
búning, og víst er um það, að ánægjulegt
væri að geta gert ráð fyrir eilífu lífi, sem
væri flutningur af einu tilverustigi á annað
æðra. Því er nú ver og miður, að við getum
ekki lagt tilverunni lög samkvæmt því, sem
okkur virðist æskilegast. Fyrr á öldum sönn-
uðu menn tilveru guðs með því að benda
á, að við höfum hugmyndina um fullkomna
veru, en við gætum ekki haft þá hugmynd,
ef hinn fullkomna vera ætti sér ekki raun-
verulega tilvist. Veilan í þessari röksemda-
færslu er augljós, en svipuð veila virðist
felast í öllum rökum gegn framhaldslífi, sem
reist eru á eðli siðgæðisins. Brynjólfur
Bjarnason er ekki sá fyrsti, sem reynir þessa
leið, því Immanuel Kant réttlætti trú á ann-
að líf á svipuðum grundvelli. Röksemda-
færsla hans er eitthvað á þá leið, að endan-
legt takmark skynsemigæddrar veru sé
heilagleikinn, en til þess að öðlast óendan-
lega gæzku þurfi óendanlegan tímal). I lífi
sínu verður því hver siðgæðisvera að gera
ráð fyrir eilífu lífi. Ég minnist á þetta, svo
mönnum verði ljóst, að Brynjólfur Bjarnason
þarf ekki að blygðast sín fyrir andleg skyld-
menni sín í þessu efni. Hér verð ég þó að
skipa mér í flokk með Hume gegn þeim
Brynjólfi og Kant.
Þótt ég geti ekki fallizt á skoðanir höf-
undar Gátunnar miklu, hvet ég menn þó
eindregið til að lesa bókina. Gáfur höfundar
og hæfileikar til heimspekilegrar hugsunar
leyna sér ekki. Tveir höfuð gallar eru þó
á verkinu. I gagnrýni sinni ræðst Brynjólfur
á kenningar, sem nú eiga litlu fylgi að
fagna og tiltölulega auðvelt er að gagnrýna.
Ennfremur gefur síðasti kaflinn verkinu öllu
áróðursblæ, sem veldur því, að erfitt er að
gera sér grein fyrir, hvort höfundur er í
sannleiks — eða atkvæðaleit.
Edinborg, vorið 1957
1) Kenning Kants er að sjálfsögðu miklu ílóknari en
þessi orð gefa til kynna.
Hrafnsunginn minn svarti
Þoka,
þú sem lymskast um jörð mína á loðnum skóm,
aldrei get ég fyrirgefið þér þetta úriga myrkur.
svo rómur hans verður litlaus eins og fúin mold,
eða eins og drjúpandi vatn í helli
fullum af holgóma bergmáli.
Það er enginn fugl á flögri.
Ekki blik af væng,
enginn fugl í mó eða mýri,
nema þá kannski þessi hljóðvillti hrafnsungi,
heimagangurinn minn svarti
sem étur úr trogi,
eiginlega ekki fugl.
Og þó:
dýrin veiðiglöðu snuðra í tröðunum,
snuðra í mýrinni,
snuðra að fuglinum mínum svarta sem hoppar
í blánni,
°g ber stein í nefinu,
nokkurskonar kristal úr kletti,
Og dýrin veiðiglöðu snuðra í tröðunum.
Kroppar þeirra eru mjúkir og stroknir.
Það gljáir á kroppa þeirra eins og flauel í sólskini,
þessa veiðiglöðu mjúku kroppa.
En þau ná honum aldrei.
Aldrei alveg.
Því, fyrr en þófar þeirra hafa lostið vængi hans,
tunga þeirra numið hve brjóst hans er heitt,
hefur þessi fugl,
þessi vafasami svarti fugl,
flögrað uppá öxl mér til að hvísla orði um póli-
tíkina
og regnbogann.
Jón Jóhannesson