Sveitarstjórnarmál - 01.12.1996, Blaðsíða 4

FORUSTUGREIN
Rekstur sveitarfélaga
Skipting opinberra umsvifa er með allt öðrum hætti
hérlendis en í nágrannalöndunum þar sem hlutdeild
sveitarfélaganna er mun hærri en hér á landi. A árinu
1995 námu opinber útgjöld í heild sinni 177 milljörðum
króna og skiptust á milli ríkis og sveitarfélaga með þeim
hætti að hlutdeild ríkisins var 140 milljarðar króna eða
79% og hlutdeild sveitarfélaganna 37 milljarðar eða
21%. Yfirtaka sveitarfélaganna á ölluni rekstrarkostnaði
grunnskólanna eykur hlut sveitarfélaga nokkuð eða í
25% en að stærstum hluta liggur mismunurinn í því að
sveitarfélög í nágrannalöndunum fara með framhalds-
menntun og stóran hluta heilbrigðisþjónustunnar, sem
hér er nær því eingöngu á verksviði ríkisins.
í ljósi þessarar hlutfallsskiptingar opinberra útgjalda
hér á landi þarf að taka verkaskiptingu ríkis og sveitarfé-
laga til gagngerrar endurskoðunar. Sveitarstjómarstigið
þarf að efla með færslu verkefna frá ríki til sveitarfélaga
með það að markmiði að bæta þjónustu og nýtingu fjár-
muna. Það á að vera hægt með því að auka ábyrgð þess
stjórnstigs, sem stendur nær þeim er þjónustunnar njóta.
Ennfremur þurfa sveitarfélögin að skilgreina betur
hvaða verkefnum þau ætla sjáll’ að sinna og hvaða verk-
efni þau ætla að fela öðrum, svo sem einstaklingum, fyr-
irtækjum og félagasamtökum.
Opinber umsvif geta aldrei að öllu leyti ráðist af eftir-
spurn el'tir framkvæmdum og þjónustu því skattheimt-
unni hljóta að vera ákveðin takmörk sett. Löggjafarvald-
ið verður að hyggja að þessu þegar ný lög og reglugerðir
eru sett svo og sveitarfélög þegar þau taka ákvarðanir
um nýjar framkvæmdir og aukinn rekstur. Forgangsröð-
un hlýtur því ávallt að vera mjög ntikilvæg og mörkun
stefnu til lengri tíma er óhjákvæmileg. Atak í umhverfis-
málum verður t.d. að ákvarða með hliðsjón af því hvað
ætlast er til í öðrum málaflokkum, svo sem mennta- og
félagsmálunt, því ekki er unnt að gera alll í einu. Al-
menn umræða unt fjárhagsstöðu sveitarfélaganna og
skuldastöðu þeirra, einkum tvö sl. ár, hefur leitt til við-
horfsbreytinga í rekstri og framkvæmdum.
Fjárfesting og rekstur sveitarfélaganna lýtur þó að því
leyti sömu lögmálum og hjá einstaklingum og fyrirtækj-
um að hvert þeirra verður að sníða sér stakk eftir vexti.
Sveitarfélögin verða að gaumgæfa rekstur þjónustu-
stofnana til lengri tíma áður en ákvarðanir eru teknar um
framkvæmdir. Grundvallaratriði er að áætlun um rekstr-
arútgjöld og framkvæmdir sé í samræmi við væntanleg-
ar tekjur en ekki lántökur. Ymsar leiðir eru til að auka
skilvirkni og sérstaka áherslu ber að leggja á útboð, lang-
tímaáætlanir, þjónustusamninga og rammaáætlanir.
Framtíðarsýn sveitarfélaganna hlýtur óhjákvæmilega
að mótast af kröfum samtímans. I ljósi þess sem að
frarnan er sagt rná telja líklegt að hlutverk löggjafar- og
framkvæmdavalds beinist í auknum mæli að sköpun
tækifæra. Horfið verði frá nákvæmari útlistun um út-
færslu í formi laga og reglugerða, eða með öðrurn orðum
að stofnanir ríkis og sveitarfélaga fái tækifæri eða svig-
rúnt til að leita í auknum mæli eigin leiða að settu marki.
Almennt séð tel ég að sveitarfélögin eigi ekki að reka
þjónustu sem einstaklingar, fyrirtæki eða félagasamtök
geta sinnt. Því eiga sveitarfélög hiklaust að fela slíka
starfsemi öðrum aðilum. Sveitarfélögin munu í auknunt
mæli leita útboða í allar framkvæmdir og margs konar
rekstrarverkefni, en ekki fjölga eigin starfsfólki til að
sinna verkefnum. Slík útboð eiga ekki að vera einskorð-
uð við sveitarfélagamörk eða tiltekin svæði.
Enginn vafi leikur á því að vel skilgreind útboð á vör-
um og þjónustu hafa þegar skilað mörgum sveitarfélag-
anna verulegum ávinningi, en ástæða er til að ætla að
hægt sé að ná enn meiri árangri með útboðum á ýmissi
þjónustu, sem sveitarfélögin hafa sjálf veitt með eigin
starfsliði til þessa.
Þjónustusamningar um einstök viðfangsefni munu
verða teknir upp í auknunt mæli, svo sem rekstur íþrótta-
húsa, sundstaða, leikskóla og skíðasvæða, svo eitthvað
sé nefnt. Starfsmenn og rekstraraðilar taka á sig aukna
ábyrgð með því fyrirkomulagi þótt heildarumsvif mála-
flokksins séu ákvörðuð í föstum samningi um fjárfram-
lög. Með slíku fyrirkomulagi er aukin ábyrgð færð yfir á
rekstraraðilana, sem leiðir til skynsamlegri forgangsröð-
unar og betri nýtingar fjármuna. Astæða er þó til að taka
skýrl fram að sveitarstjórnirnar bera þó endanlega alla
ábyrgð á umfangi og rekstri viðkomandi verkefna.
í ljósi fjárhagsstöðu sveitarfélaganna og mikillar
skuldasöfnunar þeirra á undanförnum árum er afar mikil-
vægt að fjármálastjóm þeina sé tekin föstum tökum og
nýjum vinnubrögðum beitt. Almennt starfsumhverfi
sveitarfélaganna, lögskyldur þeirra og tekjumöguleikar
eru ásamt fjármálastjórninni og stjórnun rekstrar og
framkvæmda það sem mestu skiptir um afkomti þeirra
og ntöguleika til framtíðar litið.
Vilhjálmur Þ. VHhjálmsson
1 94