Sveitarstjórnarmál - 01.08.1999, Page 4

FORUSTUGREIN
Stjórnun og rekstur sveitarfélaga
Örar breytingar eiga sér stað á öllum sviðum þjóð-
lífsins. Atvinnulífið fer ekki varhluta af slíkum breyt-
ingum og á þeim vettvangi hafa fyrirtæki og félaga-
samtök verið órög við að laga starfsemi sina og stjóm-
unarhætti að breyttum þörfum og nýjum kröfum.
Verkalýðsfélög og atvinnurekstrarfyrirtæki hafa verið
sameinuð og með stækkun þeirra hafa orðið til öflugri
einingar sem em betur í stakk búnar til að takast á við
þau verkefni sem við er að fást á hverjum tíma auk
þess sem breytingamar hafa skapað svigrúm til hag-
ræðingar í rekstri og stjómun.
Á undanfomum ámm hefur hliðstæð þróun átt sér
stað á vettvangi sveitarfélaganna, sem hafa stækkað
og eflst og tekið til sín fleiri verkefni sem áður þótti
sjálfsagt að ríkið sinnti. Með þeim hætti hefúr sveitar-
stjómarstigið á íslandi verið eflt og ábyrgð þess aukin.
Breytingar á sveitarfélagaskipaninni og verkefnum
sveitarfélaganna hafa leitt til þess að víða á vettvangi
sveitarstjóma em nú til umfjöllunar hugmyndir um
nýjar leiðir i stjómun sveitarfélaganna eða að tillögur
um breytingar í stjómun hafa þegar komið til fram-
kvæmda.
Á þessum áratug hafa sveitarfélögin ráðist í kostn-
aðarsamar framkvæmdir af ýmsu tagi sem margar
hverjar hafa verið fjármagnaðar með lánsfé. Samhliða
hafa útgjöld sveitarfélaganna til reksturs aukist og
fjármagnskostnaður vaxið, þannig að mun stærri hluta
af skatttekjum sveitarfélaganna er nú ráðstafað til
reksturs málaflokka en í upphafi þessa áratugar. Á
þessu er engin einhlít skýring og em það eflaust marg-
ir samverkandi þættir sem hafa leitt til þessarar þróun-
ar. Má í því sambandi nefna auknar kröfur íbúa og
löggjafarvalds og breytingar á fjárhagslegum sam-
skiptum ríkis og sveitarfélaga, sem sumar hverjar hafa
ýmist dregið úr tekjum sveitarfélaganna eða aukið út-
gjöld þeirra.
Opinber umsvif geta aldrei að öllu leyti ráðist af
eftirspum eftir framkvæmdum og þjónustu því skatt-
heimtunni em ákveðin takmörk sett. Löggjafarvaldið
verður að hyggja að þessu þegar ný lög og reglugerðir
em settar, svo og sveitarfélög þegar þau taka ákvarð-
anir um nýjar framkvæmdir og aukinn rekstur. For-
gangsröðun hlýtur því ávallt að vera mjög mikilvæg
og mörkun stefhu til lengri tíma er óhjákvæmileg.
Fjárfesting og rekstur sveitarfélaganna lýtur í sjálfú
sér sömu lögmálum og hjá einstaklingum og fyrirtækj-
um, að hvert þeirra verður að sníða sér stakk eftir
vexti. Sveitarfélögin verða að gaumgæfa rekstur þjón-
ustustofnana til lengri tíma áður en ákvarðanir eru
teknar um framkvæmdir. Gmndvallaratriði er að áætl-
un um rekstrarútgjöld og stofhframkvæmdir sé í sam-
ræmi við væntanlegar tekjur en ekki lántökur. Ýmsar
leiðir em til að auka skilvirkni og sérstaka áherslu ber
að leggja á útboð, langtímaáætlanir, þjónustusamninga
og rammaáætlanir.
Jafnframt verða sveitarfélögin að gaumgæfa hvaða
verkefnum þau eigi að sinna með eigin starfsemi og
hvað þau eigi að fela öðrum. Almennt séð tel ég að
sveitarfélögin eigi ekki að reka þjónustu sem einstakl-
ingar, fyrirtæki eða félagasamtök geta sinnt. Þvi eiga
sveitarfélög hiklaust að einkavæða slíka starfsemi eða
fela hana öðmm aðilum.
Ég tel einsýnt að í næstu framtíð muni þjónustu-
samningar um einstök viðfangsefni verða teknir upp í
auknum mæli, svo sem um rekstur íþróttahúsa, sund-
staða, leikskóla og skíðasvæða, svo eitthvað sé nefnt.
Starfsmenn og rekstraraðilar taka á sig aukna ábyrgð
með því fyrirkomulagi þótt heildammsvif málaflokks-
ins séu ákvörðuð í fostum samningi um fjárframlög.
Með slíku fyrirkomulagi er aukin ábyrgð færð yfír á
rekstraraðilana, sem leiðir til skynsamlegri forgangs-
röðunar og betri nýtingar fjánnuna. Ástæða er þó til að
leggja áherslu á að sveitarstjómimar bera endanlega
alla ábyrgð á umfangi og rekstri viðkomandi verkefna.
Nýir og breyttir stjórnunarhættir eru einn þáttur
þeirra breytinga sem sveitarfélögin hafa verið að horfa
til og þróa í þeim tilgangi að ná fram aukinni hag-
kvæmni og betri árangri í nýtingu fjármuna hvort sem
er í rekstri eða ffamkvæmdum.
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson
1 30