Sveitarstjórnarmál - 01.08.1999, Blaðsíða 30

UMHVERFISMAL
Jarðgerð í lokuðu rými
Ríkharð Brynjólfison, oddviti Borgarfjarðarsveitar
Sorphirða og sorpeyðing er mála-
flokkur sem ber stöðugt hærra á
vettvangi sveitarstjórna. Urræði
gærdagsins, urðun í heppilegri
gryíju, brennsla i opinni þró og þess
háttar, standast engan veginn þær
kröfur sem nú eru gerðar til um-
hverfismála svo leita verður annarra
lausna. Jafnhliða þessu hefúr orðið
rnikil umhverfisvakning meðal al-
mennings og meðvitund um að í
sorpinu leynist hættuleg og meng-
andi efni, en einnig efni sem eru
verðmæt eða geta a.m.k. verið end-
umýtt. Skýrt dæmi um þessa vakn-
ingu er hve mikill hluti mjólkurum-
búða og almenns pappírs skilar sér á
söfnunarstaði.
Fyrir utan pappír og áldósir eru
matarafgangar sá hluti heimilissorps
sem beinast liggur við að endumýta.
Líffænt eða öllu heldur rotsorp (til-
laga að samheiti fyrir allt rotnanlegt
sorp) er illa séð á urðunarstöðum,
því fylgir hætta á fúgli og meindýr-
um og við rotnun þess losna efni
sem eru óheppileg í sigvatn. Það
þarf heldur ekki flókna eða dýra
tækni til að eyða rotsorpi, fyrir því
hefúr náttúran séð, og ekki þarf ann-
að en að sjá örvemm fyrir viðunandi
starfsskilyrðum, hæfilegum raka og
súrefni. Úrgangurinn breytist þá í
moldarkenndan massa, enda kallast
ferillinn einu nafni jarðgerð.
Á undanfomum ámm hafa verið
unnin nokkur verkefni hér á landi
þar sem mismunandi lausnir hafa
verið prófaðar. Má þar benda á jarð-
gerð í múgum, en Bjöm Guðbrand-
ur Jónsson hefúr sagt ítarlega ffá því
verkefni í Sveitarstjómarmálum. Þá
hefur verið reynd jarðgerð í ein-
angruðum rotkössum við heimili.
Hvort tveggja hefúr reynst ágætlega
og ekkert bendir til þess að aðstæð-
ur hér á landi komi í veg fýrir þær
lausnir.
Árið 1996 hófst á Hvanneyri um-
ræða um sorpmál almennt, en þá
einkum hvað gera mætti við rotnan-
legt sorp, en pappír, femur og annað
fylgdi með.
Hvanneyri er væntanlega best
þekkt vegna Bændaskólans þar, en
þar er einnig ýmis önnur starfsemi.
Byggðarkjaminn telur um 180 íbúa
og skólanum fylgir 80 manna
heimavist sem rekin er sem hótel að
sumri.
Frá upphafi var lögð áhersla á að
ná heildarlausn fyrir staðinn þannig
að ekkert rotsorp færi burt. Heimil-
isrotkassar hafa gengið ljómandi vel
í hérlendum verkefnum, en hins
vegar hefúr komið í ljós að eftir að
formlegu verkefni lýkur hættir hluti
heimila að nota þá. Svipuð reynsla
hefúr fengist erlendis nema þá helst
ef vemlegur munur er á sorphirðu-
gjöldum. í Andakílshreppi hefur
ekki verið innheimt sorphirðugjald,
og þau gjöld eru almennt svo lág
hér á landi að afsláttur er veikur
hvati. Múgajarðgerð fyrir Hvann-
eyrarstað einan var ekki talin henta,
til þess er sorpmagnið of lítið.
Eftir nokkra leit í ritum og skýrsl-
um var staðnæmst við búnað sem
náð hefúr nokkurri útbreiðslu i Sví-
þjóð og kalla má jarðgerð í lokuðu
rými. I raun má segja að hugmyndin
byggist á rotkassa fyrir mörg heim-
ili. Þó nokkrar útfærslur em til hjá
mismunandi framleiðendum, en
sameiginlegt er að á heppilegum
stað er komið fyrir einangraðri
tunnu sem heimilin losa rotsorpið í.
Með snúningi eða spöðum inni i
tunnunni er sorpinu haldið á hæfi-
legri hreyfingu þannig að rotnun
gangi hratt fyrir sig. Sumir fram-
leiðendur hafa kvöm í inntaksopi en
aðrir ekki og er ástæðan sú að
kvörnin auki hættu á að óæskileg
efni, svo sem rafhlöður og plast,
fylgi sorpinu. Markhópurinn er Qöl-
býlishús þar sem tunnan er í sama
herbergi og ílát undir annað sorp og
þéttbyggð borgarhverfi þar sem
sorp er ekki sótt að lóðarmörkum en
hver grennd hefúr miðlægt sorphús.
Öll gerð tækjanna miðast því við
nokkuð stöðuga mötun á sorpi. Til
að minnka lykt er tryggður loft-
gangur gegnurn tunnuna, helst niður
í holræsakerfi.
Eftir nokkra skoðun var ákveðið
að reyna helst tunnu frá fyrirtækinu
Kompostinnovation í Gautaborg, en
vömheiti hennar er ALU-tmmman.
Hún er framleidd í nokkmm stærð-
urn (30-120 heimili). Til að kaupa
hana og prófa sóttu Bændaskólinn á
Hvanneyri, Andakílshreppur og Bú-
tæknideild Rannsóknastofnunar
landbúnaðarins um styrki til
ÁFORM-átaksverkefnis og um-
hverfisráðuneytisins. ÁFORM veitti
eina milljón króna til kaupanna og
umhverfisráðuneytið 250.000 kr. til
rekstrar og prófunar. Tækið kom í
janúar 1997 og var tekið í notkun í
byrjun febrúar. Gerð þess kemur
fram á meðfylgjandi mynd og
tæknilegri lýsingu sem gerð er af
Bútæknideild. Að gömlum og góð-
um sið var tækinu gefið nafn,
Molda, og verður það nafn notað
hér að neðan.
Tæknileg vandamál hafa ekki
verið til trafala. Hitanemi á hitara
1 56