Uppeldi og menntun - 01.01.2014, Blaðsíða 91

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 23(1) 2014 91
vanda siGURGeiRsdóttiR
Menntavísindasviði Háskóla íslands
Uppeldi og menntun
23. árgangur 1. hefti 2014
Tómstundamenntun
inngangUr
Eitt af grunnhugtökunum í náminu í tómstunda- og félagsmálafræði við Mennta-
vísindasvið Háskóla Íslands er tómstundamenntun (e. leisure education). Í stuttu
máli felst tómstundamenntun í því að kenna einstaklingum að nota frítíma sinn á
jákvæðan og uppbyggjandi hátt með það að markmiði að auka lífsgæði (Leitner og
Leitner, 2012). Tómstundamenntun getur bæði verið formleg og óformleg (AAPAR,
2011; Ruskin og Sivan, 1995). Í þessari grein verður aðallega fjallað um formlega tóm-
stundamenntun, sem er tiltekið ferli, byggt á fyrirfram ákveðnu innihaldi og kennslu-
aðferðum (Stumbo, Kim og Kim, 2011).
Hér á landi virðast flestir vera sammála um mikilvægi þess að fólk búi sig undir
framtíðarstarf og litast skólakerfið töluvert af því. Það sama virðist ekki eiga við um
frítímann því formleg tómstundamenntun hefur ekki náð fótfestu hér á landi. Mikil-
vægt er að bæta úr þessu vegna þess að í fyrsta lagi sýna rannsóknir að við eyðum
mun meiri tíma í frítíma en flestir gera sér grein fyrir, meira en tvöfalt meiri tíma en í
skóla og atvinnu samanlagt (sjá t.d. Larson, 2000; Leitner og Leitner, 2012; Weiskopf,
1982). Til að mynda sýndi rannsókn Weiskopf (1982) að miðað við 70 ára aldur eyðir
meðalmaður 27 árum í frítíma, 7,33 árum í vinnu og 4,33 árum í formlega menntun.
Því er ljóst að frítíminn er stór þáttur í lífi fólks. Í öðru lagi sýna rannsóknir að það
hvernig frítímanum er varið getur haft jákvæð eða neikvæð áhrif á lífsgæði, vellíðan,
andlega og líkamlega heilsu, svo og hamingju og lífsgleði (Dattilo, 2008; Leitner og
Leitner, 2012; Mannel, 2006; Ponde og Santana, 2000).
Flestir gera sér líklega grein fyrir mikilvægi frítímans en eigi að síður eru margir sem
nota frítíma sinn á neikvæðan hátt. Í tómstundafræðunum kallast þetta frítímatengd
vandamál (e. leisure-related problems). Með því er átt við ýmsa andfélagslega eða
heilsuspillandi hegðun sem fólk temur sér í frítíma sínum, t.d. neyslu áfengis, eitur-
lyfjaneyslu, spilafíkn, ofbeldi, hreyfingarleysi, skeytingarleysi eða doða (Leitner og
Leitner, 2012). Frítímatengd vandamál geta haft verulega slæm og kostnaðarsöm áhrif
á einstaklinga og samfélagið í heild (Leitner og Leitner, 2012). Í þessu samhengi benda
fræðimenn á að það er ekki meðfætt að nota frítímann á jákvæðan og uppbyggjandi