Morgunblaðið - 05.10.2013, Page 38

38 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2013
Ég er þakklátur Hafsteini Karlssyni skólastjóra fyrir að hefjaumræðu um nýlegt samræmt próf í íslensku í 10. bekk (sbr.útvarpsviðtal í hádegisfréttum 24. september sl. og færslur ávefsíðu). Hafsteinn gagnrýndi 10. bekkjar prófið harkalega
og sagði m.a. að það væri ekki í samræmi við nýja námskrá, reynt væri
að „nappa nemendur á vitleysunum“, prófið væri í rauninni bara „rugl“
og „vitleysa“. Hann fann að ljóðatexta frá 1950 og texta sem er „hátt í
800 ára gamall“.
Auðvitað get ég ekki verið sammála Hafsteini eins og orð hans hljóm-
uðu. Að baki prófinu eru fjölmargar vinnustundir hæfra manna sem hafa
unnið í anda nýrrar námskrár. En eftir stendur að virtur skólastjóri,
menntaður í íslenskum fræðum, er langt frá því að vera sáttur.
Nú voru málfræði- og staf-
setningarspurningar að mínu
áliti sanngjarnar og í samræmi
við þau tilmæli námskrár að
nemendur þurfi að þekkja mál-
færðihugtök til að geta rætt um
móðurmálið og skrifað það í
samræmi við reglur um staf-
setningu.
Ljóðið sem greina átti er ort undir einföldum rímnahætti; það lýsir sí-
gildum vanda sem einmitt getur hentað afar vel til umæðu við unglinga
(um elskendur sem þroskuðust hvor frá öðrum).
Átta hundruð ára textinn var úr Gylfaginningu, frásögn Snorra af því
þegar úlfurinn var bundinn; sú saga er lesin um allan heim. Þrír aðrir
lesskilningstextar voru þarna einnig, nánar tiltekið þjóðsagnatexti, fróð-
leikstexti um Hjörleifshöfða og textabrot úr nýlegri skáldsögu.
Ég játa að ég hefði kosið að sjá sumar krossaspurningarnar skýrari.
Ég hefði líka kosið að textinn úr Gylfaginningu hefði verið einfaldaður.
Þá hefði verið gaman að sjá í prófinu örlitla gleði. Það hefði t.d. lyfst á
mér brúnin ef spurt hefði verið um tvær merkingar málsgreinarinnar
Skólastjórinn sagði húsvörðurinn er bjáni, allt eftir því hvernig grein-
armerkjum væri hagað.
Við skulum ekki afnema þessi próf. En reynum að setja í þau meiri
eldmóð og kraft.
Það var mjög til bóta að færa prófin fram hér um árið, halda þau að
hausti í stað vors. Þannig hefur t.d. skapast svigrúm til að sinna ýmsum
þáttum móðurmálsins í 10. bekk, óháð utanaðkomandi krossaprófum;
þar á ég einkum við framsögn og hvers kyns ritun, auk bóklesturs.
Það er ekki létt verk að kenna íslensku í grunnskóla. Við þurfum að
hvetja íslenskukennara til dáða. Og stöðugt verðum við að bjóða þeim
upp á hressileg námskeið. Loks þarf að vanda námsefnið og láta alltaf
fylgja leiðbeiningar um notkun þess.
Ég tók eftir því að í textanum úr skáldsögunni stóð: „Ertu að bíða eftir
að skóflan geri þetta upp á sitt eigið einsdæmi?“ Sögupersónan gerði
semsagt ekki greinarmun á eindæmi og einsdæmi (eindæmi: ábyrgð,
sjálfdæmi (sbr. dómur); en: einsdæmi: einstætt atvik: þetta er einsdæmi
í sögunni).
Með eldmóði getum við gert íslensku að skemmtilegustu námsgrein-
inni.
Skólamenn
ósammála – og þó
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Nú hefur sú þögn, sem ríkt hefur í kringum rík-isstjórn Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonarfrá því hún var mynduð verið rofin. Stefnu-ræðan hefur verið flutt. Fjárlagafrumvarpið
hefur verið lagt fram og Bjarni Benediktsson fjár-
málaráðherra hefur mælt fyrir því. Hvers konar ríkis-
stjórn er það sem hér situr?
Í forystugrein Morgunblaðsins í fyrradag sagði:
„Þeir sem bjuggust við eða vonuðust eftir byltingar-
kenndu frumvarpi til fjárlaga verða vísast fyrir nokkrum
vonbrigðum í þetta sinn.“
Þetta er rétt. En það breytir ekki því að það sem sam-
félag okkar þarf á að halda nú er róttækur uppskurður og
kerfisbreytingar.
Í skýrslu bandaríska ráðgjafarfyrirtækisins McKinsey
& Company, sem birt var fyrir tæpu ári og unnin var að
frumkvæði fyrirtækisins sjálfs og á þess kostnað, er bent
á að hægt sé að flytja um 13 þúsund manns yfir í arðbær-
ari störf. Skýringin er sú að þótt framleiðni í sjávarútvegi
á Íslandi sé mikil er hún almennt lítil að öðru leyti í sam-
anburði við aðrar þjóðir.
Í stefnuræðu Sigmundar Davíðs Gunn-
laugssonar var ekki að finna vísbendingar
um að ríkisstjórn hans ætlaði að takast á
við það risavaxna og vanþakkláta verk-
efni að framkvæma slíkan uppskurð á
samfélagi okkar. Það veldur vonbrigðum.
Hins vegar setti forsætisráðherrann fram
í ræðu sinni ákveðna framtíðarsýn sem sumum þingmönn-
um fannst að vísu rómantísk um of. En það er engu að síð-
ur jákvætt að sá sem til forystu hefur verið valinn horfi
með þeim hætti fram á veg.
Þótt stefnuræða Sigmundar Davíðs hafi ekki boðað rót-
tækar breytingar eru þó aðrar vísbendingar um að þær
kunni að vera í farvatninu. Í hádegisfréttum RÚV í fyrra-
dag var upplýst að Hanna Birna Kristjánsdóttir innanrík-
isráðherra væri með í undirbúningi að fækka sýslumanns-
embættum úr 24 í átta. Í fjárlagafrumvarpi Bjarna
Benediktssonar er gert ráð fyrir að sameina yfirstjórnir
heilbrigðisstofnana á landsbyggðinni þannig að for-
stjórum fækki. Hvort tveggja er skref í rétta átt.
Það em fólk er ánægðast með er sú ákvörðun, sem fram
kemur í fjárlagafrumvarpinu að skattleggja bankana og
þar á meðal hina föllnu banka umfram það sem verið hef-
ur. Að vísu þykir sumum að ganga hefði mátt lengra í
þeim efnum. Og það var eins og ferskir vindar væru farnir
að blása um forystusveit Sjálfstæðisflokksins þegar
Bjarni Benediktsson, formaður flokksins ráðlagði at-
vinnurekendum að horfa í eigin barm áður en þeir gagn-
rýndu aðra um of. Það er líka þörf fyrir róttækan upp-
skurð í einkageiranum.
Minni ánægja er hins vegar með þær hugmyndir fjár-
málaráðherra að ætla sjúklingum, sem lagðir eru inn á
spítala að greiða 1.200 krónur á sólarhring fyrir dvöl þar.
Ég minnist langs samtals við annan formann í Sjálfstæð-
isflokki fyrir bráðum fjórum áratugum, Geir Hallgríms-
son, sem þá var forsætisráðherra, og hugmyndir voru
uppi um að sjúklingar á spítölum ættu að borga gjald fyrir
þann mat sem þeir fengju þar. Rökin fyrir því voru þau að
matarkostnaður þeirra heima fyrir sparaðist vegna dvalar
á sjúkrahúsi. Frá þeim hugmyndum var horfið þá.
Þegar fjárlagafrumvarp er lagt fram sem dregur úr
framlögum til ýmissa aðila í opinbera kerfinu breytast
þeir hinir sömu umsvifalaust í hagsmunahópa fyrir sjálfa
sig en nota aðra, sem röksemdir fyrir því að ekki megi
skera niður. Þannig verða sjúklingar á landsbyggðinni
notaðir sem rök fyrir því að ekki megi fækka í yfirstjórn
heilbrigðisstofnana þar. Og þegar tillögur koma fram um
fækkun sýslumanna munu sveitarfélög hér og þar rísa
upp.
Meginvandi ríkisstjórnarinnar er sá að hún byrjar ekki
á sjálfri sér og niðurskurði á þeirri þjónustu sem byggð
hefur verið upp í kringum ráðherra í þessu
landi. Og hún lætur í friði hinar heilögu
kýr sem ekki má snerta við vegna þess að
þær hafa búið of vel um sig eins og t.d. á
við um utanríkisþjónustuna. Hvaða sendi-
ráðum verður lokað? Um leið og menn eru
komnir í valdastóla með tvo aðstoðarmenn
í kringum sig, svarta límúsínu og einkabílstjóra lokast
augu þeirra fyrir því að það að byrja niðurskurðinn á sjálf-
um sér er forsenda fyrir því að aðrir taki mark á því sem
að þeim snýr.
Af hverju er svona erfitt fyrir stjórnmálamenn að skilja
þetta?
Fyrirheit Sigmundar Davíðs um lausn á skuldavanda
heimilanna í stefnuræðu hans vekja auðvitað athygli en
þau eru enn bara fyrirheit. Það hefði aukið trú fólks á að
við þau verði staðið ef ríkisstjórnin hefði séð sér fært að
sýna vilja sinn í verki með einhverjum hætti strax. Nú er
gildistími fyrirheitanna að renna út.
Niðurstaðan er sú að þetta er svona bæði og. Það eru
vísbendingar um vilja til róttækra aðgerða, sem er það,
sem þjóðarbúið þarf á að halda. En það er eins og eitt-
hvart hik sé á ríkisstjórninni að stíga skrefið til fulls.
Hvers vegna?
Skortir ráðherrana kjark?
Hafa þeir ekki þrek til þess að hefja átökin við þá nið-
urnjörvuðu hagsmunahópa sem hafa búið um sig um þjóð-
félagið allt?
Þjóðarbúið er eins og fyrirtæki sem hefur hlaðið utan á
sig kostnaði um of og er óþarfur eins og skýrsla McKinsey
sýnir fram á með skýrum hætti. Þau grundvallarmark-
mið, sem Bjarni Benediktsson setti fram í umræðum um
stefnuræðu forsætisráðherra um niðurgreiðslu skulda
ríkissjóðs og þar með lækkandi vaxtakostnað nást ekki
nema með róttækum uppskurði á opinbera kerfinu.
Hvað varð annars um hagræðingarhóp Ásmundar Ein-
ars Daðasonar? Er „kerfið“ búið að kúga þann hóp?
Hvað varð um
hagræðingarhóp
Ásmundar Einars?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Það þarf róttækan uppskurð
og kerfisbreytingar
Í íslenskum þjóðsögum koma um-skiptingar oft fyrir. Þeir eru úr
álfheimum og jafnan ófrýnilegir. Ein
nútímagerð af þessari þjóðsögu er
að íslenskir bankamenn hafi verið
miklu síðri starfssystkinum sínum
erlendis. Þeir hafi verið ættaðir úr
álfheimum frekar en mannabyggð.
En bankahrunið verður ekki skýrt
með því að íslenskir bankamenn hafi
verið öðrum verri. Til þess eru þrjár
ástæður. Ein er rökleg, liggur í eðli
máls. Bankarnir íslensku uxu ekki af
sjálfu sér, heldur af því að þeir öfl-
uðu sér viðskiptavina, jafnt fjár-
málastofnana, sem lánuðu þeim, og
sparifjáreigenda, sem lögðu fé inn á
reikninga þeirra. Skýringarefnið er
aðeins flutt til um einn reit, ef sagt
er, að íslenskir bankamenn hafi ver-
ið óreyndir glannar. Voru þá ekki er-
lendir viðskiptavinir þeirra jafn-
óreyndir glannar?
Önnur ástæða styðst við reynslu
okkar. Við sjáum nú, fimm árum eft-
ir hrun, að erlendir bankamenn eru
engir englar. Stórbankinn HSBC
varð nýlega að greiða risasekt fyrir
aðild að peningaþvætti. Hinn virðu-
legi breski banki Barclays varð líka
að greiða stórsekt, þegar upp komst,
að ráðamenn hans höfðu tekið þátt í
að hagræða vöxtum, svokölluðum
LIBOR. Og fjármálafyrirtækið al-
kunna JP Morgan Chase varð að
greiða stórsekt fyrir að hafa ekki
haft nógu strangt eftirlit með því að
starfsfólk veitti réttar upplýsingar.
Fréttir berast nú um ásakanir og
ákærur á hendur danskra banka-
manna vegna pappírsfyrirtækja og
málamyndagerninga. Margar sögur
eru líka sagðar af óhóflegum kaup-
aukum og eyðslu erlendra banka-
manna fyrir fjármálakreppuna.
Þriðja ástæðan er að nú vitum við
að margir erlendir bankar hefðu fall-
ið hefðu seðlabankar Bandaríkjanna
og Evrópusambandsins ekki dælt í
þá fé í fjármálakreppunni. Til dæmis
kemur fram í skýrslu bandarískrar
rannsóknarnefndar að bandaríski
seðlabankinn gerði þá gjaldeyris-
skiptasamninga við svissneska
seðlabankann upp á hvorki meira né
minna en 466 milljarða Bandaríkja-
dala. Slíkir samningar jafngilda
heimild til að prenta dali. Vegna
þessara samninga gat svissneski
seðlabankinn bjargað stórbönkum
eins og UBS og Credit Suisse frá
falli. Svipað er að segja um danska
seðlabankann. Hann gerði gjaldeyr-
isskiptasamninga við bandaríska
seðlabankann upp á 73 milljarða
dala og gat því haldið uppi Danske
Bank, sem ella hefði farið í þrot.
Íslenskir bankamenn voru hvorki
betri né verri en bankamenn annars
staðar og því síður umskiptingar úr
álfheimum. Þeir fóru gáleysislega,
en munurinn á þeim og starfssystk-
inum þeirra erlendis var, að þeim
var ekki bjargað.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Þjóðsögur um
bankahrunið (8)