Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.06.2014, Blaðsíða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.6. 2014
K
osningaloforð eru eins konar und-
irflokkur loforða. Þau er brúkuð
þannig af þeim sem gefa þau og
langflestir þeirra sem meðtaka
þau og láta þau jafnvel ráða at-
kvæði sínu, vita vel að þau hafa lé-
legt hald.
Önnur staða
Þau eru mörg tilbrigðin á túlkunum á kosningalof-
orðum, þegar tími efndanna rennur upp og einkum
þegar sá tími er við það að renna út. Þá eru sóttir fyr-
irvarar og viðbætur djúpt ofan í gamlar ræður, grein-
ar eða samtöl, jafnvel í búta af vandræðalegum svör-
um við spurningum fréttamanna. Þegar allt þetta
kemur saman sé ósanngjarnt, ef ekki beinlínis rangt,
að halda því fram að umrædd loforð hafi verið svikin.
Slíkur leikur er stundaður oft og af mörgum, enda
hafa svo margir svo oft komist upp með hann. Það
eru vissulega ekki allar skýringar á tæpum efndum
loforða óheiðarlegir útúrsnúningar. Aðstæður kunna
að verða aðrar á kjörtímabilinu en ætlað var á stund
loforðanna. Tekjur þjóðarinnar drógust meira saman
en gert var ráð fyrir og því ekki hægt að efna loforð
t.d. um aukin útgjöld eða til skattalækkunar. Íslandi
er ætíð stjórnað af samsteypustjórnum og því steyta
kosningaloforðin einatt á því að „hinn flokkurinn eða
hinir flokkarnir“ ljá ekki máls á að efna það sem sam-
starfsflokkurinn lofaði. (Stundum eru kosningalof-
orðin svo fráleit að það er þjóðþrifaverk að svíkja
þau, en það er önnur saga og utan við umræðuefnið.)
Sviku í tafli án borðs og manna
En þótt margt sé sannarlega satt í skýringum á illum
efndum, þá eru óafsakanlegu svikin jafnframt mörg
og svik Steingríms og VG í málefnum Íslands og Evr-
ópusambandsins frægust í nýliðinni sögu.
Ríkisstjórn Jóhönnu og Steingríms sveik ekki bara
kosningaloforðin mörg og stór. Hún sveik líka þau
loforð sem hún gaf eftir að þrýstingur kosningaað-
dragandans var búinn. Þannig sveik hún nánast öll
þau loforð sem hún gaf við gerð heildarkjarasamn-
inga, hvað eftir annað.
Hún hélt fundi ríkisstjórnarinnar úti á landi, sem
var vel auglýst nýbreytni, og gaf við öll þau tækifæri
heimamönnum sver loforð um úrbætur og stuðning
við stórt og smátt. Sum slík loforð átti að efna „öðrum
hvorum megin við helgina.“ Þau áttu það hins vegar
sammerkt, langtíma- og skammtímaloforðin, að gufa
upp á sama augnabliki og ríkisstjórnin var sjálf horf-
in úr héraði. Strax daginn eftir var eins og hún hefði
aldrei verið þarna.
Svo voru það loforðin um nýja stjórnarskrá, nor-
ræna velferð og skjaldborg um heimilin, svo aðeins
hin litríkustu séu nefnd til sögu. Ríkisstjórnin sem
tók við af þeirri svikulu í sumarbyrjun 2013 hefur
vissulega á sér annan brag. En þess verður nú vart í
röðum stuðningsmanna hennar að þeim þykir mörg-
um hægt ganga og hikandi og ríkisstjórnin virðist
þjökuð af ógnvænlegum ótta við það sem ekkert er.
Engin skýring er til á því hvers vegna kjarkleysið er
á einu ári orðinn langstærsti hluti veganestisins í far-
teskinu.
Franklin D. Roosevelt, bandaríkjaforseti, sagði í
frægri ræðu að ekkert væri að óttast nema óttann
sjálfan. Það var eftir árásina á Perluhöfn, sem var til-
efni ræðunnar, og þá horfðu Bandaríkin framan í
meiri ógnir en nokkru sinni áður. Það hefði verið fyr-
irgefanlegt að finna fyrir innri skjálfta á slíku augna-
bliki.
Efndaleysi og afleiðingar
Eins og að framan var sagt þá hafa svikin kosninga-
loforð ekki endilega gengið frá þeim stjórnmála-
mönnum sem slíkt hafa iðkað. Auðvitað sleppa þeir
betur eigi þeir sér sæmilegar málsbætur. En það fer
ekki hjá því, að trúverðugleiki manna skaðast nokkuð
í hvert sinn, uns svo er komið, að innistæða alls
trausts er þrotin.
Það má vissulega viðurkenna að í kosningabarátt-
unni, sem nú er nýlokið, hefur litlu verið lofað, svo
eftir hafi verið tekið, enda kosningabaráttan með
dauflegum brag. Það gefur tilefni til að horfa á sveit-
arstjórnarkosningarnar árið 1982 þegar hart og fjör-
lega var tekist á í Reykjavík. Sjálfstæðisflokkurinn
hafði misst meirihluta sinn í kosningunum á undan og
trúðu því margir að sá meirihluti myndi aldrei vinn-
ast á ný. Sjálfstæðisflokkurinn í borginni birti í þeirri
kosningabaráttu m.a. auglýsingu um helstu áherslu-
atriði flokksins í kosningunum og setti þau síðan upp
sem beinhörð kosningaloforð. Voru kjósendur beðnir
um að varðveita auglýsinguna og fylla inn í sérstakan
reit aftan við hvert loforð, þegar það hefði verið efnt.
Eitt síðasta loforðið á listanum var svo það, að þau
yrðu öll birt með áberandi hætti fyrir næstu kosn-
ingar eftir fjögur ár, svo allir mættu sjá, hvernig við
hefði verið staðið.
Sjálfstæðisflokkurinn vann meirihlutann aftur.
Hann birti svo gömlu auglýsinguna á ný 4 árum síðar,
eins og hann hafði lofað, og vann aftur meirihluta. Og
enn fór svo vel fjórum árum síðar, þegar ráðhúsbygg-
Þegar kjörkass-
arnir eru komnir
í geymsluna eiga
þeir enga
samleið með
atkvæðunum
* Raunveruleg lagasetning er íhöndunum á ólýðræðislegri fram-kvæmdastjórn og á hinum skrítnu leið-
togafundum, þar sem svefnlausir menn
spila eftir eyranu á næturfundum, án
nokkurs samráðs við einstök þjóðþing
(hvað þá einstakar þjóðir) heima fyrir.
Reykjavíkurbréf 30.05.14