Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.06.2014, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 1.6. 2014
Menning
H
jartahlýja og kærleikur
geisla af íkoninum.
Páfinn blessar og
einnig er sem hann
faðmi hvern og einn
með viðmóti sem honum var svo eðl-
islægt. Hin hönd hans hvílir á kross-
inum. Þannig minnumst við hins
pólska páfa og íkoninn birtir djúp-
stæðari sannleika: Kross Jesú veitti
Karol Wojtyla [skírnarnafn Jóhann-
esar Páls II.] ætíð mikinn styrk.
Krossinn var honum stöðug áminning
um takmarkalausan kærleika Guðs.
Með öllu lífi sínu allt fram til síðustu
ævidaga (þegar hann máttvana vegna
veikinda hvíldi enni sitt á krossinum
við krossgönguna) boðaði hann stöð-
ugt hinn magnaða kraft og dýrð sem
stafaði frá dauða og upprisu Jesú.
Á íkoninum má greina ljúft bros
hins heilaga föður. Bros er ekki al-
gengt við gerð íkona, en bros var
sérstakt einkenni Jóhannesar Páls II.,
fyrsta gjöfin sem hann veitti mönnum
í návist sinni.
Páfinn er hér klæddur rauðum
hökli. Rauði liturinn á íkoninum er
táknrænn fyrir hinn guðlega kærleika
sem ávallt stafaði frá Jóhannesi Páli
II. Rauði liturinn táknar auk þess
píslarvætti. Hann vísar til blóðs Jó-
hannesar Páls II. sem úthellt var
þegar reynt var að myrða hann. Lit-
urinn minnir á hjartablóðið sem hann
fórnaði í þjónustu sinni við Guð og
menn.
Orka er hluti af táknmynd páfans.
Orkan birtist í myndmáli sem sýnir
hökul hans sveiflast í vindinum.
Blaktandi hökull ber kröftugri at-
hafnasemi hans vott, en fyrst og
fremst minnir blærinn á heilagan
anda, sem ávallt fylgdi „páfanum frá
hinu framandi landi“ á pílagríms-
ferðum hans. Form möttulsins, hinn
öflugi logi, bendir til nálægðar heil-
ags anda. Fóður hökulsins ásamt höf-
uðfati eru í ljósum lit, allt að því
gylltum – þessi litur táknar hið guð-
dómlega ljós sem ristir djúpt inn í
hjarta og huga Jóhannesar Páls II.
Það kann að vekja undrun að sjá
fætur páfans hjúpaðar fábrotnum
bandaskóm sem stinga í stúf við
hefðbundinn páfaskrúðann. Skórnir
eru til marks um samhug hans með
fátækum og auðkenni pílagrímsins
víðförla. Á æskuárum kynntist Karol
Woityla mikilli fátækt og þekkti af
eigin raun verðleika erfiðisvinnu. Þeg-
ar hann fetaði í fótspor Jesú „sem
gjörðist fátækur yðar vegna, þótt rík-
ur væri, til þess að þér auðguðust af
fátækt hans,“ (2Kor 8:9) lærðist hon-
um að ljómi heimsins var einskis
virði. Allur klæðnaður páfa, þótt til
skrúðklæða teljist, er laus við skraut
fyrir utan gylltar liljur. Þær tákna
sterkan gullinn streng til móður
Guðs, streng sem gagntók og mótaði
allt líf Karols Wojtyla.
Hinn ljóslitaði miðborði á höklinum
lýsir lífshlaupi Jóhannesar Páls II. Það
birtist hér í níu sérvöldum myndum.
Þeim virðist raðað í tímaröð. Þar sem
þær spanna allt lífshlaup hans falla
þær saman og að hluta hver yfir aðra.
Fyrsti þáttur – Neðsti hluti hök-
ulsins lýsir barnæsku og fyrri hluta
ævi Karols Wojtyla. Á vegg Wado-
wice-kirkjunnar hangir sólskífuklukka.
Karol litli sá hana út um gluggann
heima hjá sér og gat lesið áletrunina
sem var grafin á hana: „Tíminn líður
undir lok, meðan eilífðin varir – bíð-
ur.“ Þessi áletrun var fyrsti vísirinn
að hinum eilífa sannleika, sem sáð var
í hjarta hans. Fyrir augu ber þrjár
grafir: Hin fyrsta, skreytt hvítri lilju,
er gröf móður hans sem hann missti
aðeins níu ára gamall. Síðar á ævinni
vísar hann til hennar með ljóði: „Yfir
hvítri gröf þinni blómstra hin hvítu
blóm lífsins.“ Næst hvílir Edmund,
bróðir hans. Rauð rós táknar lækn-
isstörf hans. Þá er gröf föður hans
sem Karol missti 21 árs gamall. Fjól-
an á gröfinni er auðkenni réttlæt-
iskenndar og sterkrar trúar. Til vinstri
handar rísa skorsteinar Solvay, sóda-
duftsverksmiðju í Kraká, Til hægri
handar er grjótnáma. Í stríðinu var
Wojtyla verkamaður á báðum þessum
stöðum. Verkfæri, fábrotinn matur og
tréklossar minna á erfiðisvinnuna. Við
vinnu á Solvay hafði hann með sér
bókina Ritgerð um sanna hollustu við
hina helgu Maríu mey eftir Louis-
Marie Grignion de Montfort. Leik-
húsgrímurnar vísa til ástríðu Karols
Wojtyla fyrir leikhúsi allt frá unglings-
skólaárum hans. Hann tók þátt í leik-
hússtörfum á stríðsárunum til fram-
dráttar pólskum þjóðargildum.
Annar þáttur lýsir Karol Wojtyla
sem manni er sameinar innra með sér
kærleika til Guðs og kærleika til sköp-
unarverks Guðs. Sér til ánægju las
hann náttúruna sem bók og hann fór í
27 kajakferðir með ungu fólki um hin
mismunandi svæði Póllands. Hann fór
margoft á fjöll með bakpoka og
göngustaf aleinn eða með vinum og
námsfólki.
Þriðji þáttur kynnir Jóhannes Pál
II. sem fræðimann um leið og hann
glímir við þjóðfélagsleg vandamál líð-
andi stundar. Brúnt er litur jarðar og
alls sem jarðneskt er. Hér minnir lit-
urinn einnig á einræðið sem hrundi
fyrir tilstuðlan Jóhannesar Páls II. Á
íkoninum flæðir ljósið, sem hrekur
burt myrkrið, frá málverki af Vorri
frú frá Czestochowa, verndardýrlingi
Póllands. Á miðju sviði blasir við
minnismerki hinna föllnu verkamanna
skipasmíðastöðvarinnar frá árinu 1970,
við hlið þess má greina merki verka-
lýðsfélagsins Samstöðu – hið heims-
þekkta tákn Pólverja sem börðust fyr-
ir frelsi undan stjórn kommúnista.
Fjórði þáttur. Frá veraldlegu sjón-
armiði hefði páfadómur Jóhannesar
Páls II. átt að líða undir lok 13. maí
1981. Í stað þess urðu heimssöguleg
straumhvörf. Nærvera Maríu meyjar
– hin áþreifanlega reynsla af um-
hyggju hennar og um leið skýri boð-
skapur varð kveikjan að eftirfarandi
yfirlýsingu páfa: „Ég gerði mér ljóst
að eina leiðin til þess að bjarga
heiminum frá styrjöld, að bjarga hon-
um frá guðleysi, væri að snúa Rúss-
landi til kristni í samræmi við boð-
skapinn í Fatima,“ sem birtist 13.
maí 1917. Á íkoninum er Jóhannes
Páll II. umlukinn svörtum lit dauðans
sem víkur fyrir bláum lit hinnar
helgu Frúar fá Fatima. Særður af
byssuskoti skjögrar hinn heilagi faðir
og hnígur til jarðar á stundinni.
Hjálparhendur umkringja hann og
milljónir spenna greipar í fyrirbæn.
Þá vísar íkoninn til atburðarins 25.
mars 1984. Páfinn fól í samfélagi við
alla biskupa heims í móðurhendur
Maríu heit forsjónar hins flekklausa
hjarta. Skömmu eftir helgunina
hrundu Sovétríkin.
Fimmti þáttur endurspeglar kær-
leika Jóhannesar Páls II til allra
manna í anda Jesú. Má greina unga
sem aldna, sjúka og börn auk fólks
frá ólíkum heimsálfum. Karmelnunna
er fulltrúi allra íhugunarreglna nunna.
Af hinum mikla fjölda sem hann tók
í tölu heilagra sjást hér nokkrir.
Lengst til hægri er heilagur Þorlákur
sem páfi viðurkenndi sem vernd-
ardýrling Íslands.
Sjötti þátturinn er til minningar um
heilaga árið 2000 og er Péturskirkjan
tákn hinna miklu hátíðarhalda. Hún
minnir á leyndardóm kirkjunnar sem
boðaður var af Jesú Kristi og er
óháður tíma og rúmi, jarðnesku sniði
og takmörkunum. Jóhannes Páll II.
lifði í trú á þessa leyndardóma, boð-
aði þá milljónum manna og út fyrir
mörk kaþólsku kirkjunnar.
Sjöundi þáttur. Þegar Karol Woj-
tyla gegndi biskupsembætti, var hann
ákafur stuðningsmaður helgunar guð-
legrar miskunnar sem pólska nunnan
heilög Faustina Kowalska miðlar í
dagbókum sínum. Þegar Faustina var
tekin í helgra manna tölu árið 2000
lýsti Jóhannes Páll II. páfi yfir að
sunnudagurinn eftir páska skyldi
haldinn hátíðlegur sem sunnudagur
guðlegrar miskunnar í heimskirkjunni
allri. Tveimur árum síðar í síðustu
pílagrímsför sinni til Póllands helgaði
hann allan heiminn guðlegri miskunn.
Íkoninn skírskotar til þessa og minnir
á hið persónulega samband páfans á
við hinn miskunnsama Jesú.
Áttundi þáttur. Jarðneskri píla-
grímsför Jóhannesar Páls II er lokið.
Við jarðarför hans hefur vindhviða
þegar lokað bók hins fagra lífs. Lík-
kista á berum kletti táknar ósk hins
látna um fábrotna útför og greftrun.
Allt til hinstu stundar varðveitti hann
sinn innri mann, látleysi, auðmýkt en
jafnframt hinn óbifanlegi klettur.
Heimurinn sameinast allur í kveðju-
skyni.
Níundi þáttur. Allt líf heilags Jó-
hannesar Páls II. var helgað hollustu
við vora frú Maríu mey skapúlarins
(skapúlarið er í raun smækkuð mynd
af Karmelbúningi nunna). Einkenn-
istákn páfastóls, skjöldurinn, hvílir á
bringu Jóhannesar Páls og María
stendur undir krossinum sem leið-
arstjarna. Einföld táknmyndin lýsir
kærleika hans til hennar. Guðsmóðir
birtist sem vor frú á Karmelfjalli og
bakgrunninn myndar Karmel skapúlar
ritað gullnu letri Karmel. Þarna er
vísað til þess að hinn heilagi páfi
minntist margsinnis á að dulhyggja
Karmelreglunnar ætti sér djúpar ræt-
ur í sálu sinni. Hann klæddist skapúl-
ar Karmel í tilefni af fyrstu alt-
arisgöngu sinni og bar það alla daga
síðan.
Allt líf og starf heilags Jóhannesar
Páls II. og mikilvæg boðun hans
beindist að einu marki, að Jesús
Kristur færði hjarta hvers manns hinn
takmarkalausa kærleika. Við embætt-
istöku sína sem páfi sagði hann:
„Opnið! Ég segi opnið upp gátt dyrn-
ar fyrir Kristi.[…] Óttist ekki! Kristur
veit hvað í manninum býr. […] Lofið
Kristi að tala til mannsins. Hann einn
flytur orð lífsins, já, eilífs lífs.“ (Pré-
dikun við vígslumessu 22. október
1978).
***
Íkoninn (gríska: eik) afhjúpar og
gerir hinn andlega veruleika sýnilegan.
Hann er gluggi inn í ósýnilega leynd-
ardóma sem lesa má með hjartanu.
Íkonar gefa atburðum og fólki líf á
mjög sérstakan hátt.
Maðurinn skapaður í mynd Guðs er
íkon skaparans. Þegar syndin hafði
spillt þessari mynd endurskapaði Jes-
ús Kristur hana með holdtekju sinni,
dauða og upprisu. Í boðskap íkonans
felst leyndardómur sáluhjálpar.
Jóhannes Páll II. páfi kallar á íhug-
un um hinn guðdómlega íkon. Frá
honum geislaði kærleiki, hann vakti
hughrif og innblástur sem gagntók
okkur af hamingju. Allir þrá návist
heilagleika. Hin eilífa áætlun Guðs
kallar okkur öll til heilagleikans sem
ritaður er í hjörtu okkar. Einmitt
þess vegna höfða tákn Jóhannesar
Páls II. til okkar þegar hann er horf-
inn burt úr þessum heimi og við leit-
um leiða til að njóta jákvæðra áhrifa
hans. Við tilheyrum hans kynslóð, við
ólumst upp við fræðslu hans og viljum
hagnýta okkur hana.
Íkoninn verður að sérstökum sam-
verustað. Ímyndin og táknin tala oft
af meiri krafti til okkar en orð.
Ósjálfrátt tekur sá sem vill ná sam-
bandi við páfann sér stöðu fyrir fram-
an íkon af honum. Íhugun sem beinist
að Jóhannesi Páli II. og lífi hans, al-
gjörlega helguðu Guði, verður upp-
spretta náðar sem birtist í heitri þrá
til að mega líkjast honum og í ljósi
vilja Guðs leyfum við Guði að rita
sína eigin ímynd í okkur.
KARMELKLAUSTRIÐ Í HAFNARFIRÐI
Íkon sem lýsir
Jóhannesi Páli Páfa II
ÍKON SEM BERFÆTT KARMELNUNNA Í HAFNARFIRÐI HEFUR GERT LÝSIR HINUM HEILAGA FÖÐUR JÓHANNESI PÁLI II. PÁFA SEM PÍLAGRÍMI
HEIMSINS – VITNI JESÚ, SEM AF ATORKU BOÐAR HEIMINUM FAGNAÐARERINDIÐ. ÍKONINN ER GERÐUR Á ÁRUNUM 2010 TIL 2014 Í TILEFNI
AF TÖKU PÁFANS Í DÝRLINGATÖLU SUNNUDAGINN 27. APRÍL 2014 OG KOMU HANS TIL ÍSLANDS 3. TIL 4. JÚNÍ ÁRIÐ 1989, FYRIR 25 ÁRUM.
HÉR ER BIRT SKÝRING KARMELNUNNANNA Á ÞVÍ SEM ÍKONINN SÝNIR OG TÁKNAR.