Morgunblaðið - Sunnudagur - 01.06.2014, Blaðsíða 63

ofan Bröttufönn og virða fyrir sér útsýnið sem erstórfenglegt. Framundan er Tindfjallajökull meðöllum sínum tindum og sköflum. Í norðaustri sérallt í Hrafntinnusker og auðvelt er að sjá kennileitiá gönguleiðinni milli Landmannalauga og Þórs-merkur. Lengst í fjarska má líka sjá Kaldaklog Háskerðing, Stóra-Súl
og ð
dagur. Hann hafði snúist úr hægri suðvestanáttdeginum áður í snarpa suðaustan, og þeir vita semþekkja Hálsinn að þessi átt getur verið herfið. Veðurfræðingar
Árni S
Bárujárnsplata
Haraldur Sigurðsson, eldfjallafræðingur og for-stöðumaður Eldfjallasafnsins í Stykkishólmi, hef-ur ritað talsvert um gosið á Fimmvörðuhálsi.Hann sagði eftirfarandi í bloggi sínu á http://vulkan.blog.is þann 2. apríl 2010, það er um tíudögum áður en gosinu lauk:Allir þeir sem gengið hafa Fimmvörðuháls hafa tekiðeftir því að slóðin er eins og risavaxin bárujárnsplata, meðgárurnar þvert á leið. Maður gengur upp einn hrygginn,niður í dæld, upp næsta hrygg og svo framvegis. Landslageinkennist af miklum fjölda goshryggja sem liggja fráaustri til vesturs og hafa flestir þeirra gosið undir jökli, eðafyrir meir en um tíu þúsund árum. Þetta er mjög óvenjulegtefna jarðmyndana á Íslandi, þar sem flestar gígaraðir ogmóbergshryggir liggja frá norðaustri til suðvesturs, eða fráorðri til suðurs (ein undantekning er á Snæfellsnesi, þarm vest-norðvestur stefna er algeng). Auk hryggjanna erukkur yngri basalt hraun, lík því hrauni sem er að rennag. […]
rið 2005 birtu Helgi Torfason og Höskuldur Búi Jóns-grein um jarðfræði við norðvestanverðan Mýrdals-Þar er jarðfræðikort af Fimmvörðuhálsi, og hefurruf ði f Í
eða fimm móbergshryggir sem stefna austur-vestur, eins ogkortið sýnir. Þeir hafa myndast við sprungugos undir jökli.Milli þeirra eru tíu eða tólf basalt hraun, lítil að flatarmáli,sem hafa komið uppúr stökum gígum eða mjög stuttumgígaröðum. Dreifing gíganna er óregluleg en það virðisteinmitt vera einkenni nýju eldstöðvarinnar, þar sem tværgossprungur með misvísandi stefnu hafa opnast. Þetta erþví ekki eiginlegt sprungugos, eins og þau sem við eigum aðvenjast í aðalgosbeltum landsins. Slík sprungugos komaupp úr sprungum sem geta verið tugir kílómetra á lengd,eins og t.d. Lakagígar, sem eru amk. 25 km á lengd.Hver verður framtíð gossins á Fimmvörðuhálsi? Ég vilbenda á tvo möguleika sem eru jafn líklegir að mínu áliti,og ekki hægt að velja þar á milli á þessu stigi. Annar erþessi: Endar það fljótt og myndar þá fremur lítið hrauneins og eldri hraungos á hálsinum? Eða heldur gosið áframog hleður þá upp myndarlegri nýrri dyngju? Hraun-dyngjur eru mjög mikilvæg fyrirbæri í íslenskri jarðfræði,og nægir að benda til dæmis á Skjaldbreið. Einkenni þeirraer að gosið kemur aðallega upp um eina gosrás, og hraunrennur til allra átta til að mynda dyngjuna sem er auðvit-að í laginu eins og skjöldur á hvolfi.Á sín í
Eldstöðvarnar þann 31. mars 2010, kl. 19:54. Gosið í Magna er enn í fullum gangi en rúmum hálftíma áður en myndin var tekin hafði ný sprunga opnast og
hraun tók að flæða í norðvestur. Myndina tók Óli Þór Hilmarsson.
30
fiögn er betri en flarflaus ræ›a
ofsfjöll
a er neðar, Hattafell nær,me kíki má jafnvel greina skála FerðafélagsÍslands í Botnum. Þarna eru svo Lönguhlíðar ogGráhnúkur og Tindafjöll í Þórsmörk.Mikilfenglegast er þó útsýnið hið næsta, skrið-jöklarnir úr vestanverðum Mýrdalsjökli, fjöllin íÞórsmörk, Valahnúkur, Rjúpnafell og Mófell,fagur veggur fjalla sem flestir þekkja. Ekki er síðralandslagið á Goðalandi. Framundan er Útigöngu-höfði og Morinsheiði og sitt hvoru megin við hanaeru hin hrikalegu Hvannárgil og Hrunagil. Viðmynni Hvannárgils er Réttarfell og nær er Úti-gönguhöfði. Sjá mynd á blaðsíðu fjögur og fimm.Brattafönn hefur rýrnað á undanförnum árum,skammt er í að þar verði enginn snjór að sumar-lagi. Enn er hún samt brött og varasöm. Hvorttveggja er að fönnin sjálf getur verið hörð og þvíerfitt að stoppa sig á skrensi. Utan fannarinnar erumóbergsklappir og oft sandur og möl ofan á ogþví getur líka verið vandasamt að ganga þar niður.
Eldgos á FimmvörðuhálsiLaugardagurinn 20. mars 2010 var, eins og margiraðrir vetrardagar, svo sem ekki neinn góðviðris-
rikalegastaðfesta það. Einn þeirra,igurðsson, segir um hana í kaflanum umVeðurfar á Fimmvörðuhálsi:„... þegar lægð nálgast landið úr suðvestri og skilinliggja með suðvesturströndinni. Við þessar aðstæðurgengur oft í suðaustan storm á Hálsinum með úrhellis-rigningu, en glórulausri stórhríð að vetri“.Nákvæmlega þetta gerðist þennan laugardag.Fyrir einskæra tilviljun var enginn á ferli uppi áHálsi þegar eldgosið hófst. Ef til vill átti veðurspáinþátt í því, hún var frekar slæm. Algengt er að fólkfari að vetrarlagi þangð upp til að reyna sig viðnáttúruöflin. Þessar ferði aukast eftir því sem líðurá veturinn og dagsbirtan lengist. Sumir fara uppfrá Skógum og dvelja í Fimmvörðuskála, gangajafnvel á jöklana, og halda síðan sömu leið niður.Aðrir fara yfir alla leið yfir, gista í Fimmvörðuskálaog Básum og ganga þaðan út úr fjallasalnum.Á láglendi mældust þennan laugardag tólf metr-ar á sekúndu en ofar var mun hvassara. Daginneftir var komið óveður, 32 m/s á láglendi, mikluhvassara uppi á Hálsi. Þessi stormur entist fram ámiðvikudag er loksins lægði. Segja má að eftir þaðhafi verið hið prýðilegasta veður flesta daga áFimmvörðuhálsi allt fram til gosloka, þann 12.apríl, björt norðanátt en vissulega oft afar kalt.
s
n
se
no
í da
Á
son
jökul.
Náttú
10
G
Skógaf
Gönguleið
þann feg
gullfoss,
niður um
í vatnsúð
Ganga
Landná
ina, sem
verið l
komið
Skógaá
kemur
Skó
um al
ber n
ar, m
sjálfs
sum
sjás
S
áhr
ver
rýr
nær að skipta
honum í tvo
ójafna hluta.
Raunar
má hafa hann
sem viðmið fy
rir þá sem vil
ja aka
upp á Fimmvö
rðuháls. Þegar
steinninn í fos
sinum
sést illa eða
alls ekki, þá
má búast við
því að
ðið ppi á hei
ði sé ófært.Frá Skógum
að gö gubr
ú
VEGALENGD
GÖNGUTÍM
Landslag
Hækkun
Lokahæð
Gráðun
1. ÁFANGI
Hornfellsnípa
Göngubrú
Ve
ga
rs
ló
ði
, 4
x4
D
ra
n
g
sh
líð
ar
h
ei
ð
i
Kambsfjöll
Sk
ál
ab
re
kk
ul
æ
ku
r
Horn
fell
573
m
Kró
kur
Kró
ksá
Kve
rná
Þvergil
Skógar
Skógaheiði
22. Efstifoss
21. foss
20. Miðfoss
19. Neðstifoss
3. Fosstorfufos
s
4. Steinbogafo
ss
5. Fremri-Fellsf
oss
6. Innri-Fellsfo
ss
7. Rollutorfufo
ss
8. Skálabrekku
foss
9. Kæfufoss
12. Gluggafoss
14. Króksfoss
10. foss
11. foss
13. foss
18. foss
15. foss
16. foss
17. foss
1. Skógafoss
2. Hestavaðsfo
ss
Bílavað
Kortið er í mæli
kvarða 1:25000
.
Fossaleið í Skóg
aá er ein sú fegu
rsta sem um get
ur. Þessi er núm
er 16 í röðinni.
Upplýsingar á k
ortinu eru aðein
s leiðbeinandi.
Merking fossa á
kortinu er ekki n
ákvæm
og fyrst og frems
t til gamans gerð
.
Athugasemdir e
ru vel þegnar.
Netfang: sigurdu
r.sigurdarson@s
imnet.is
31
r ve›ur, fló blítt s‡nist
ræ sto nun slands nú birt kortið á ný á vefsíðuþar sem nýju eldstöðvarnar eru kærkomin viðbót áReyndar eru upplýsingarnar um útbreiðslu nýjains nokkra daga gamlar, og sýna því ekki litlu gos-una sem opnaðist 31. marz.
öfuðeinkenni jarðmyndana á hálsinum eru fjórir
um t ma, árin 1963 til 1968, var því haldið framað Surtsey væri dyngjugos. Reyndar byrjaði gosið á stuttrisprungu og fjórir gígar eða litlar eyjar spruttu upp: Surtsey,Syrtlingur, Jólnir og Surtla. Eins og sjá má á kortinu afhafsbotninum umhverfis Surtsey voru virku gígarnirnokkrir, en aðeins Surtsey sjálf varð varanleg. Ef Surtseyhefði gosið á landi, þá hefði gosið sennilega hlaðið uppig›ult e
sinni,
kortið.
hrauns
sprung
Eitt h
11
leymdur er sá e
r úti gistir
oss
in hefst við Sk
ógafoss sem m
argir telja
ursta á Ísland
i. Hann er sa
nnkallaður
fellur einkar ti
gnarlega af fos
sbera sínum
sextíu metra. R
egnboginn sem
myndast
anum eykur en
n á dulmagn u
mhverfisins.
n hefst rétt a
ustan við Skó
gafoss, sem í
mabók er aðe
ins nefndur F
ors. Upp hlíð-
myndaðist fo
rðum við sjáv
arrof, hafa
agðar ágætar
tröppur og þ
egar upp er
er fyrsti áfang
inn að baki. G
engið er með
, brátt hverfu
r láglendið sj
ónum og það
ekki í ljós fyrr
en miklu ofar.
gaá lætur ekk
i mikið yfir sé
r en hún hefu
r
dir grafið mik
ið gljúfur ofan
í heiðina, sem
afn hennar. Í h
enni eru tuttu
gu og þrír fos
s-
argir hverjir g
ullfallegir. Þe
ir njóta sín a
ð
ögðu best þe
gar gengið er
upp með ánn
i,
ir sjást ekki fy
rr en að þeim
er komið en a
ðrir
t lengra að. Fo
ssarnir eru ein
stakar gersem
ar.
kógaá er dragá
en það þýðir a
ð hún verður f
yrir
ifum frá um
hverfinu, vex
í rigningum
og
ður þá skolgrá
. Í þurrkum m
innkar hún og
þá
nar Skógafoss
og steinninn s
tóri efst í fossi
num
bílva u
Náttúruh
farir
af manna ö
ldum?
Þrasi Þórólfsso
n hét einn l n
dnámsmanna
. Hann
kom frá Hörð
alandi í Nore
gi og nam lan
d milli
Kaldaklofsár,
skammt vesta
n við Skóga og
Jökuls-
ár á Sólheima
sandi og bjó,
eins og segir
í Land-
námabók, að
Skógum. Þras
i deildi við Lo
ðmund
hinn gamla se
m bjó á Sólhei
mum, sem eru
austan
við Jökulsá á
Sólheimasand
i. Landnáma
segir
hana hafa hei
tið Fúlilækur
og má það en
n vera
réttnefni, því
henni fylgir j
afnan megn
brenni-
steinsfnykur.
Loðmundarfjö
rður er rauna
r við þennan
Loð-
mund kenndu
r, því þar nam
hann fyrst lan
d en
hvarf svo suð
ur þangað sem
öndvegissúlur
hans
höfðu rekið á
land.
Þeir voru ekki
vinir, Loðmun
dur og Þrasi, o
g átt-
ust illt við og
báðir voru fjöl
kunnugir. Me
ð göldr-
um sínum ve
itti Loðmund
ur jökulánni
af sínu
landi en það þ
ótti Þrasa lítill
fengur og send
i hana
til baka. Veittu
þeir svo ánni f
ram og til bak
a með
fjölkynngi sin
ni og segir sa
gan að í þeim
vatna-
gangi hafi Sólh
eimasandur m
yndast. Líkleg
t er að
þjóðsagan haf
i myndast við
að hlaup hafi
komið
af og til í hana
og hún flæmst
um sandinn o
g eftir
því sem tímar
liðu hafi sand
urinn mótast
og um
leið hafi áin fe
ngið varanlegr
i farveg. Sögur
nar um
þá félaga eru
því einfaldar
skýringar á j
ökul-
hlaupum og ó
stýrilæti jökul
sár.
Merkilegt er t
il þess að hug
sa að á þessum
tíma
og lengi síðar
var Jökulsá á
Sólheimasand
i fjórð-
ungsmót, skild
i þar að Suður
land og Austu
rland.
7 km
I 3 klst. róleg ga
nga
Krókótt leið - no
kkuð seinfarin
550 m
600 m
B
17
16 Vex vilji, ef vel gengurViljann ber a› vir›a, fló vanti máttinn
12. Gluggafoss
Gluggafoss er þrískiptur og fellur miðbunan niður
í gegnum gat á kletti og líklega er þar komin
skýringin á nafninu. Vestari hluti fossins er stærst-
ur en allur er hann mjög fallegur.
13. foss
Fossinn er þróttmikill þar sem hann fellur ofan í
djúpt gljúfrið en því miður horfir hann til vesturs
og sést því frekar illa af austurlandinu.
14. Króksfoss
Fossinn er líklega sá næstmesti í Skógaá, því hann
er bæði hár og mikill um sig. Hann fellur eftir
berginu á lítið þrep ofarlega og hvítfyssandi þaðan
ofan í þröngt gljúfrið. Umgerð fossins er ekki
síður heillandi því gljúfrið er feykifagurt. Athygli
vekur mosinn sem náð hefur fótfestu í mjúku
móberginu. Áin fellur frá fossinum í suður. Þarna
hefur hrunið úr berginu og standa stóreflis björg á
víð og dreif ofan í gljúfrinu. Áin flæðir á milli,
undir glitrandi regnboga frá úðanum af fossinum.
15. foss
Lítill, nafnlaus foss er skammt fyrir ofan Króksfoss.
Hann er mjór og fellur af einu þrepi ofan í djúpan
hyl. Þar fyrir neðan eru flúðir.
16. foss
Áin þrengist og fellur um tíu metra í um fimm
metra breiðum fossi. Hann er nafnlaus rétt eins og
margir grannar hans.
17. foss
Neðarlega í litlu dalverpi er breiður en lítill nafn-
laus foss sem fellur skáhallt ofan í hyl. Hann fleyt-
ir á hallandi bergi og er reglulega fallegur í marg-
breytileika sínum.
18. foss
Í víðu gili er þessi formfagri foss. Hann er mjög
breiður en ekki hár. Lítil eyja rétt ofan við foss-
berann skreytir umhverfið og gerir hann auð-
þekktan. Þess vegna mætti hann heita Eyjarfoss
eða álíka nafni. Við eyjuna og fyrir ofan hana eru
flúðir og fyssir því þarna.
12. Gluggafoss 14. Króksfoss 15. foss 16. foss
17. foss
13. Foss
FÁÐU ÞÉR ÁSKRIFT Á
EÐA Í SÍMA
GÖNGULEIÐIN YFIR
FIMMVÖRÐUHÁLS Á
TILBOÐSVERÐI TIL 21. JÚNÍ
Áskrifendur Morgunblaðsins eru sjálfkrafa meðlimir í Moggaklúbbnum og njóta ýmissa fríðinda og tilboða.
Hægt er að fylgjast með hvað er í boði hverju sinni á moggaklubburinn.is og fá tilboðin send í tölvupósti með því að skrá sig á póstlistann.
Hafðu samband í síma 569 1100 eða askrift@mbl.is hafi Moggaklúbbskortið ekki borist þér.
Bókin um vinsælustu gönguleið landsins,
fossana, jöklana, veðrið, jarðfræðina
og eldstöðvarnar með ýtarlegum kortum.
Bókin fæst aðeins í póstverslun.
Pöntun á 5vh@simnet.is eða í síma 864 9010
Leiðinni er lýst og skipt í fjóra áfanga eftir landslagi. Nákvæmt
kort af öllum áföngum er birt ásamt fjölda fallegra ljósmynda
með örnefnamerkingum.
Sagt er frá eldgosinu sem gjörbreytti Hálsinum, fossaleiðinni
fallegu ásamt þeim fjölmörgu stöðum sem á leiðinni eru,
bæði þekktum sem óþekktum. Saga Fimmvörðuskála sem
byggður var 1940 er rakin og fjallað er um jarðfræðina
og veðurlagið á svæðinu.
Höfundur bókarinnar er Sigurður Sigurðsson
sem hefur langa reynslu af fjallaferðum
og er þaulkunnugur staðháttum á Hálsinum.
Fullt verð 2.895 kr.
MOGGAKLÚBBSVERÐ 1.990 kr.