Stígandi - 01.10.1943, Síða 20

82
UM MÁLVÖNDUN
STÍGANDI
þeirra eins vel, því að blær sagnanna hlyti alltaf að breytast
við breytingarnar, hversu vel sem verkið væri af hendi leyst.
Af þessu er sýnt, að það er íslendingum mikill fengur, að tung-
an breytist ekki meira en nauðsynlegt er. En því má ekki
gleyma, að ógerlegt og óviturlegt er að koma í veg fyrir allar
breytingar.
En það, sem skiptir máli, þegar um málvöndun er rætt, er,
hvenær málbreytingarnar eru þess eðlis eða komnar á það stig,
að þær brjóti ekki í bága við þær kröfur, er gera verður um mál-
vöndun. Þeirri spurningu hefir oft verið beint til mín, hvort
eitthvað væri „málfræðilega rétt“ eða ekki. Eg hefi stundum
brugðizt illa við, þótt kjánalega spurt, því að hugtakið „mál-
fræðilega rétt“ er ekki rétt. Það er ekkert til, sem heitir „mál-
fræðilega rétt“. Hins vegar er ekkert við því að segja, þótt talað
sé um „rétt mál“ og rangt, eins og ég mun betur koma að síðar.
Eg býst við, að þetta þyki heimskuleg og nýstárleg kenning, en
við nánari athugun mun koma í ljós, að svo er ekki. Málfræðin
er vísindagrein. Hennar hlutverk er að rannsaka og fást við
staðreyndir. Annars vegar beinist rannsóknin að sögulegum efn-
um, athugun málsins á liðnum öldum og breytingum þess, en
hins vegar að því, hvernig málið er nú, hlutverki þess og notkun.
Síðan er gerð tilraun til þess að flokka þessar staðreyndir. Mál-
fræðin er þannig lýsandi. Hún skýrir frá því, hvernig eitthvað
er eða var og á hvern hátt má ætla, að það hafi breytzt. En það
er ekki hennar hlutverk að segja, hvernig eitthvað eigi að vera.
Að þessu leyti er hún engan veginn frábrugðin öðrum vísinda-
greinum. Þjóðfélagsfræðin fjallar til dæmis ekki um það, hvern-
ig þjóðfélagið eigi að vera. Hlutverk hennar er í nútíð og fortíð,
en ekki í framtíð. Hún getur í hæsta lagi bent á, hvert stefnir,
en ekki hvert eigi að stefna, hvernig hlutirnir eru, en ekki hvern-
ig þeir eigi að vera. Þar koma önnur atriði til greina. Þannig er
því einnig háttað um málfræðina. Með þessu vil ég þó alls ekki
halda því fram, að vöndun máls eigi ekki rétt á sér eða sé ein-
hver andstæða málfræðinnar. Sambandið milli málvöndunar
og málfræði er hið sama og milli vísinda annars vegar og sið-
fr^ði hins vegar. Málvöndunin er siðfræði málsins, eins og áð-
sama kona um það, að hún þyrfti að búa á þremur hæðum, samtímis því
að fjöldi fólks er húsnæðislaus. Ætli það sé ekkert samband milli þessa
tvenns? H. H.