Læknablaðið - 15.04.2001, Blaðsíða 9

FRÆÐIGREINAR / RITSTJÓRNARGREIN
Höfum við sofnað á verðinum?
Pétur
Pétursson
Höfundur er sérfræðingur í
heimilislækningum.
Segja má með nokkrum sanni, að oft hafi risið á
íslenzkri iæknastétt verið hærra en undanfarna
mánuði. Læknafélag Islands hefur af fullkomnu
áhugaleysi þvælzt inn í fjölmiðlaglímu við ósvífin
peningaöfl, þar sem árásaraðilinn setur leikreglurnar
sjálfur og virðist með óskilgreindum hætti fá þá
þjónustu hjá fjölmiðlum þessa lands, sem hann óskar
eftir hverju sinni. Læknafélagið hefur orðið undir í
þessari glímu og afar lítið gert til þess að verja sig,
þótt mótaðilinn hafi orðið uppvís að bolabrögðum og
afhjúpað með því sitt rétta fés. Hér er átt við kynn-
ingu Islenzkrar erfðagreiningar á viðhorfskönnun
meðal lækna, þar sem Gallup á íslandi lét kaupa sig
til vinnubragða, sem hvorki geta talist fagleg né
vísindaleg, því það er grundvallaratriði við gerð
spurninga í viðhorfskönnunum, að hvorki sé hægt að
misskilja þær né rangtúlka svörin við þeim.
Einnig er athyglisvert hið mikla sinnuleysi lækna
gagnvart samningum þeim, er ÍE gerði við nokkrar
heilbrigðisstofnanir á síðustu jólaföstu, þar sem þrír
af ráðherrum ríkisstjórnarinnar létu sér sæma að taka
þátt í skrautsýningu og auglýsingaleikfléttu hluta-
bréfabraskara. í þessum samningum hafa stofn-
anirnar skuldbundið sig með óafturkræfum hætti til
að láta af hendi allar þær trúnaðarupplýsingar um
sjúklinga, sem ÍE gæti dottið í hug að fara fram á og
nefndar eru í rekstarleyfi gagnagrunnsins. Par gæti
meðal annars verið um að ræða upplýsingar um
leynda erfðagalla, félagsleg tengsl, kynlíf, skoðanir,
gildismat, og trú! Allur þvælingur með slík trúnaðar-
gögn í hendur margra aðila innan eða utan með-
ferðarstofnunar, sem á engan hátt tengjast sjúklingi
eða meðferð hans eða vísindarannsókn, sem hann
hefur sjálfur samþykkt að taka þátt í, felur í sér út-
þynningu ábyrgðar og misnotkun upplýsinga, þegar
nokkur minnsti möguleiki er á að þær séu persónu-
greinanlegar. Að láta slíkt viðgangast er ekki lækni
sæmandi, sízt af öllu á tölvuöld, þegar samkeyrsla
gagnasafna býður upp á óendanlega möguleika til
persónunjósna.
Við ofangreinda samningsgerð virðist sú grein
gagnagrunnslaganna greinilega hafa verið brotin, er
kveður á um samráð við læknaráð, eða svo var að
minnsta kosti á Akranesi, þar sem samþykkt lækna-
ráðs var hunzuð, og á Fjórðungssjúkrahúsinu á
Akureyri. Þar voru samningsdrögin aldrei borin
undir læknaráð til álitsgjafar, enda var fullkominnar
þagmælsku krafizt af formanni ráðsins meðan á
samningum stóð. Var hann því sambandslaus við
umbjóðendur sína. Mátti þó ljóst vera af fyrri sam-
þykktum ráðsins, að með samningnum var höfð að
engu krafa læknaráðsins um upplýst samþykki.
Læknasamtökin voru yfirmáta svifasein í við-
brögðum sínum við þessari yfirkeyrslu og ekki hefur
mér vitanlega nein athugasemd verið gerð ennþá við
hæfi sumra þeirra, er stóðu að samningunum fyrir
hönd heilbrigðisstofnananna, þótt um samstarfs-
lækna IE hafi verið að ræða, sem höfðu margvíslegra
einkahagsmuna að gæta.
I þessu sambandi er við hæfi að við læknar veltum
fyrir okkur hlutverki okkar. Er það í okkar
verkahring að stuðla að atvinnuskapandi rekstri í
heimabyggð okkar? Er það í okkar verkahring að
lána læknisheiður okkar í þeim tilgangi að hækka
gengi hlutabréfa í einkafyrirtæki? Samrýmist það
læknisheiðri að gera sér trúnaðarupplýsingar sjúk-
Iinga, sem aðrir hafa safnað, að persónulegri féþúfu
sinni? Því fer víðs fjarri. Auðvitað ber okkur að
stuðla að framgangi vísinda og hugsa um þjóðarheill,
en slíku er nú tæplega að heilsa í gagnagrunnsmálinu,
því vísindi verða einvörðungu til úr upplýsingum,
sem safnað er með vísindalegum og mjög sam-
ræmdum hætti en ekki úr klínískum vinnugögnum
lækna og minnisnótum. Skylda okkar hlýtur fyrst og
síðast að vera við sjúklinga okkar, sem hafa treyst
okkur fyrir velferð sinni, og án trúnaðar þeirra erum
við flest í svipaðri aðstöðu og verkfæralaus skurð-
læknir. Hafi sjúklingur hins vegar sjálfur gefið leyfi
sitt til þessarar upplýsingadreifingar, er ekki við
okkur að sakast.
Hvert er leiðarljós okkar í þessu máli? Eigum við
að Iáta undan hinni frábærlega vel heppnuðu
múgsefjun og selja okkur og trúnaðinn við skjólstæð-
inga okkar í von um að hreppa einhverja mola af
nægtaborði væntinganna eins og sumir samstarfs-
læknar ÍE hafa gert? Eða eigum við að hafa ár-
þúsunda gamlar siðareglur læknastéttarinnar,
alþjóðasamninga og viðteknar starfs- og siðareglur
alþjóðavísindasamfélagsins í heiðri? Þessu hafa
læknar raunar svarað og gerðu þá ekki ráð fyrir
neinum útúrsnúningum.
Og hvað er það raunar, sem gerzt hefur? Nýtt
gildismat og ný tegund siðferðis hafa verið leidd til
öndvegis í hinu íslenzka vísindasamfélagi af
markaðssnillingum, sem sumir hverjir hafa hingað til
ekki þótt reiða siðvitið í þverpoka. Læknavísindin
hafa mengazt og sýkzt af fjárgróðahugsunarhætti. í
stað þess að bíða með fjölmiðlakynningu, þangað til
vísindaniðurstöður liggja fyrir, þykja það nú stór-
fréttir, þegar kannski hyllir undir einhvern áfanga í
óskilgreindri framtíð. Þetta hét í mínu ungdæmi
óábyrg sýndarmennska, enda munu óraunhæfar
Læknablaðið 2001/87 281