Læknablaðið - 15.04.2001, Side 13

FRÆÐIGREINAR / AFALLASTREITA
Um greiningu og meðferð áfallastreitu
Guðfínnur P.
Sigurfinnsson1,
Kristinn
Tómasson2
lGeðdeild Landspítala
Hringbraut, 101 Reykjavík,
2Vinnueftirlit ríkisins,
Bíldshöfða 16,112 Reykjavík.
Fyrirspumir, bréfaskipti:
Guðfinnur R Sigurfinnsson,
Bjarmalandi 8,108 Reykjavík.
Netfang:
gudFmno@landspitali.is
Lykilorð: álagsvaldur,
auðsœranleiki, endurupplifun,
áfallastreita.
Ágrip
Geðraskanir tengdar alvarlegri vá voru teknar upp
sem sérstakur flokkur í greiningarlyklum læknisfræð-
innar fyrir um 20 árum. Markmið þessarar greinar er
að læknar í dreifðum byggðum landsins öðlist
grundvallarskilning á áfallastreitu, átti sig á hverjir
eru í áhættu og hvemig eigi að bregðast við.
Til að ná þessu er rakin saga greiningarinnar og
hvernig hugmyndir lækna hafa þróast um eðli
áfallastreitu, meðferð og fyrirbyggjandi aðgerðir.
Einkennum áfallastreitu er lýst og jafnframt er bent á
áhættuþætti svo sem ýmsa veikleika fólks, aðstæður
og samhengi ýmissa þátta, sem geta skipt meiru um
langtímavanda fólks en eðli og styrkur áfallsins.
Raktar eru efasemdir um gildi viðrunar tilfinninga
(debriefing) í áfallahjálp, en jafnframt bent á aðra
kosti í meðferð, sem heimilislæknar ættu að kunna
skil á.
Inngangur
íslenska þjóðin hefur búið við ýmiss konar harðræði í
landi sínu. Náttúruöflin eru, þrátt fyrir ógn við líf og
heilsu, ekki ill í eðli sínu. Höfuðskepnumar hafa
ekkert markmið í þá veru að valda okkur skaða og
fjörtjóni. Pótt mönnum hafi um margt verið ljós
hætta sem af slíku stafar eins og rakið er hér á eftir er
það ekki fyrr en 1980 að áfallastreita kemst fyrst inn í
greiningarlykla geðlæknisfræðinnar (1).
Þrátt fyrir þetta hafa verið gerðar nokkrar
rannsóknir á íslandi á áfallastreitu. Rannsókn hefur
verið gerð á áhrifum sjóslysa á geðheilbrigði,
vinnufærni og þróun áfallastreitu verið metin löngu
eftir að slíkir atburðir áttu sér stað (2). Önnur íslensk
rannsókn hefur beinst að áfallastreitu íbúa tveggja
þorpa í kjölfar snjóflóða á nýliðnum árum (3).
Menn hafa lengi hugleitt áhrif hörmulegrar h'fs-
reynslu og harðræðis á fólk. Stór hluti mannkyns
hefur ávallt búið við slíkt og meirihluti fólks sýnt nær
óskiljanlega hæfileika til að lifa af án þess að guggna
(4). Oft virðist sem raunir fólks hafi orðið sú deigla,
sem mótaði það til frekari þroska og framfara.
Á mynd 1 er minnt á álagsvalda, samhengi upp-
lifunar og túlkunar, styrk einstaklinga og vamarhætti.
Þá er rakið þegar viðbrögð eru hagstæð og atburð-
imir verða reynslusjóður virkra og ábyrgra einstak-
linga. Á hinn bóginn er fylgt leið, þegar illa tekst til og
upplifunin kallar fram tilfinningalegt ójafnvægi,
stjórnleysi og ábyrgðarleysi. I stað ávinnings reynsl-
unnar bíður fólk heilsutjón í líki letjandi og skaðlegra
streituviðbragða og vansældar.
EN6LISH SUMMARY
Sigurfinnsson GP, Tómasson K
Posttraumatic stress disorder
Læknablaðið 2001; 87: 285-91
Post traumatic stress disorder (PTSD) and post-traumatic
therapeutic intervention are relatively new concepts, and in
fact it was only recently that psychiatric disorders
connected with disastrous events were accepted as a
separate category in the medical nomenclature.
An attempt will be made here to shed some light on these
concepts, principally in the hope that it may be of use to
doctors in rural areas.
Both old and recent papers, have been reviewed
concerning the immediate as well as the long-term effects
on individuals and groups who have been exposed to
stressful experiences such as life-threatening situations.
In addition to describing the symptoms of PTSD, risk
factors are discussed such as individual vulnerability,
particular circumstances, and the interaction of factors
more conducive to chronic problems than the nature or
intensity of the stressor.
Then the term post-traumatic therapeutic intervention is
evaluated. The view that emotiona! processing is the
essence of treatment of the disorder is widely questioned.
More comprehensive ideas about methods, and aid to
people suffering from PTSD, are considered.
Key words: stressor, vulnerability, reexperience, post
traumatic stress disorder.
Correspondence: Guðfinnur P. Sigurfinnsson. E-mail:
gudfinno@landspitali.is
Sögulegt yfirlit
Til þess að átta sig á áfallastreitu, eins hún er
skilgreind núna, er nauðsynlegt að skilja hvernig um-
ræða og hugsun um afleiðingar stóráfalla á geðheilsu
hefur þróast.
Fyrstu skrif sem greinarhöfundar þekkja til eru
skrif Johns Erics Erichsens frá árinu 1866, en hann
ritaði um afleiðingar járnbrautarslysa; minnkaða
virkni, svefntruflanir, kvfða og líkamleg einkenni.
Erichsen lýsti hálshnykksáverkum en yfirsást hins
vegar mikilvægi tilfinningalegra áhrifa slysfaranna
(5,6). Nokkru síðar birti DaCosta rannsókn sína á
sálvefrænum einkennum og óvirkni 200 bandarískra
hermanna í borgarastyrjöldinni (7). í 38,5% tilvika
virtist harðræði herþjónustunnar orsök hjartsláttar-
truflana auk annarra einkenna, einkum höfuðverkja,
svima, svefntruflana og martraða. DaCosta veitti
Læknablaðið 2001/87 285