Læknablaðið - 15.04.2001, Qupperneq 22

FRÆÐIGREINAR / MÆNUMYNDATAKA
töku af lendhrygg, sem framkvæmd var á myndgrein-
ingardeild Sjúkrahúss Reykjavíkur, er innan viðun-
andi marka.
Inngangur
Árið 1919 var mænumyndataka kynnt í fyrsta sinn. í
áranna rás hafa margar gerðir skuggaefna verið
notaðar. Fyrstu skuggaefnin höfðu háa tíðni hjáverk-
ana og sumar alvarlegar (1,2). Eftirlit á sjúkrastofnun
hefur því lengst af verið talið nauðsynlegt að
rannsókn lokinni (3,4). Með nýjum tegundum vatns-
leysanlegra skuggaefna hefur tíðni hjáverkana
minnkað (5-8) og á seinni árum hafa birsl niðurstöður
rannsókna þar sem færð eru rök fyrir því að óhætt sé
að gera þessar rannsóknir án innlagnar (9-12).
Með síðari ára framförum í myndgreiningu,
einkum með tilkomu tölvusneiðmynda og síðar
segulómunar, hefur þörfin á mænumyndatöku
minnkað. Árið 1997 voru framkvæmdar 262 slíkar
rannsóknir á myndgreiningardeild Sjúkrahúss
Reykjavíkur (SHR) en 241 árið 1999. Þessi inngrip
eru nánast undantekningarlaust gerð sem hluti
rannsóknar á lendhrygg sem felst í mænumyndatöku
og síðan tölvusneiðmynd en svo er einnig víða annars
staðar (13,14).
Þeirri reglu var lengst af fylgt á Borgarspítalanum
og síðar Sjúkrahúsi Reykjavíkur að sjúklingar voru
lagðir inn til eftirlits í sólarhring að lokinni mænu-
myndtöku. Þessu hefur verið breytt og eru rann-
sóknirnar nú nær undantekningarlaust gerðar án
innlagnar.
Markmið þessarar rannsóknar var að kanna tíðni
hjáverkana og óþæginda eftir mænumyndatökur af
lendhrygg, framkvæmdar á myndgreiningardeild
Sjúkrahúss Reykjavíkur, meðal sjúklinga án inn-
Iagnar.
Efniviður og aðferðir
Sjúklingar, sem vísað var til myndgreiningardeildar
Sjúkrahúss Reykjavíkur á fimm mánaða tímabili frá
1. janúar til 31. maí 1995 til mænumyndatöku af
lendhrygg, voru beðnir um að taka þátt í þessari
rannsókn. Sjúklingar, sem af einhverjum ástæðum
þurfti að leggja inn eða lágu inni á sjúkrastofnun
þegar rannsóknin var gerð, voru útilokaðir frá
þátttöku. Rannsóknin var gerð með vitund og
munnlegu samþykki þátttakenda.
Allar rannsóknirnar voru framkvæmdar á sama
hátt. Ekki var krafist neins sérstaks undirbúnings. í
byrjun var framkvæmd og eðli rannsóknarinnar
útskýrð fyrir sjúklingi. Ástunga á mænugöngum var
gerð við dauðhreinsaðar aðstæður og oftast á
liðþófabilinu L3/L4 en á öðrum liðbilum eftir
atvikum. Möguleiki var á skyggningu og var hún
notuð ef þess var þörf. Sama tegund og stærð
mænunálar var ávallt notuð (0,7 mm, 22 G, Quincke).
Stunga var framkvæmd með sjúkling liggjandi á hlið
með hné dregin að bringu eða á grúfu með kodda
undir maga. 1 einstaka tilfellum var gefin staðdeyfing
í húð með Xylocain % 20 mg/ml. Ávallt voru notaðir
15 ml af Omnipaque®,180 mgl/ml. Þannig fengu allir
sjúklingar sama magn joðs í mænugöng. Höfuðgafl
var reistur í 15-20° við inndælingu skuggaefnisins.
Auk venjulegarar mænumyndatöku var keila (conus)
skoðuð með því færa skuggaefni á það svæði. Þetta
var gert með því að lækka höfuðgafl. Strax eftir
mænumyndatöku var gerð tölvusneiðmynd af lend-
hrygg. Sjúklingum var vísað á biðstofu og leyft að
hreyfa sig að vild að rannsókn lokinni. Sjúklingar
voru undir eftirliti á deildinni í þijár klukkustundir frá
mænugangaástungunni. Að þeim tíma liðnum var
heimferð leyfð.
Engin sérstök fyrirmæli voru gefin um mataræði
eða vökvainntöku. Munnleg fyrirmæli voru gefin um
hvfld það sem eftir var dags, jafnframt var sjúklingum
ráðlagt var að hafa hátt undir höfði þegar lagst var út
af.
Þeir sjúklingar, sem tóku þátt í þessari rannsókn,
fengu þrjá númeraða spurningalista án allra
persónuupplýsinga merkta I, II og III. Spurningalista
I svaraði sjúklingur fyrir rannsókn og spurningalista
II strax að rannsókn lokinni. Spurningalista III
svaraði sjúklingur tveimur sólarhringum síðar og
póstsendi til myndgreiningardeildarinnar. I spurn-
ingalista I var ástand sjúklings fyrir rannsóknina
kannað. Spurt var um höfuðverk, verk í baki,
læri/lærum, kálfa/kálfum og var gefinn kostur á já eða
nei svari. Þessum einkennum var fylgt eftir með sams
konar spurningum í spurningalistum II og III. Ef
verkur var fyrir hendi var kannað hvort líðan væri
óbreytt eða verri en fyrir rannsóknina. í spurninga-
listum II og III var bætt við spurningum um ógleði og
verk á stungustað. Ef svarað var játandi í spum-
ingalista III var kannað hvort ástand hefði verið
viðvarandi frá rannsókn. Gefinn var kostur á að
merkja við já eða nei í hverju tilviki fyrir sig. Beðið
var um mat á heildaróþægindum vegna rannsóknar-
innar með tvennum hætti í spurningalista II. Annars
vegar með því að merkja við eitthvað af eftirfarandi:
engin óþægindi, lítil óþægindi, mikil óþægindi og hins
vegar með því að gefa einkunn á 10 sm langan,
línulegan kvarða (Visual Analog Scale, VAS).
Sjúklingarnir settu strik á kvarðann og var einkunn
mæld með reglustiku frá núllpunkti að striki. Merki
við núllpunktinn samsvaraði engum óþægindum en
óbærilegum við töluna 10. í spurningalista III var
einnig kannað hvort sjúklingar hefðu fengið fyrirmæli
um eftirmeðferð og hvort farið hefði verið eftir þeim
fyrirmælum.
Allar rannsóknirnar voru framkvæmdar af sér-
fræðingum í geislagreiningu.
294 Læknablaðið 2001/87