Læknablaðið - 15.04.2001, Qupperneq 52

FRÆÐIGREINAR / ÞING SKURÐLÆKNA, SVÆFINGA- OG GJÖRGÆSLULÆKNA
SV 09 Taugaskaðar hjá mæðrum við fæðingar og deyfingar þeim
tengdum á fæðingadeild Landspítalans 1998-2000
Haukur Hjaltason', Gísli Vigfússon2, Þóra Steingrímsdóttir3, Steinunn
Hauksdóttir4
‘Taugadeild, 'svæfingadeild og 'kvennadeild Landspítala Hringbraut, ‘læknadeild
HÍ
Inngangur: Margs konar taugasköðum er lýst hjá mæðrum við
fæðingar. Orsök þessara skaða getur verið þrýstingur af fæðingunni
sjálfri á taug(ar), lega konunnar í fæðingu eða deyfingar. Tilgangur
eftirfarandi rannsóknar var að kanna tíðni og orsakir taugaskaða í
neðri útlimum við fæðingar hjá mæðrum á fæðingadeild
Landspítalans á tveggja ára tímabili, 1998-2000.
Efniviður og aðferð: Á rannsóknartímanum fæddu 5902 konur á
fæðingadeild Landspítalans. Af þeim fengu 2645 utanbast- og/eða
mænuvökvadeyfingu. Til að meta tíðni taugaskaða var farið yfir
skráðar sjúkdómsgreiningar á álitsbeiðnum til taugalækna frá
kvennadeild Landspítalans og valdar út mæður með sjúkdóms-
greiningar sem gáfu til kynna að um taugaskaða í neðri útlimum
gæti verið að ræða við fæðingu. Þessar mæður voru 12. Síma-
samband var haft við þær allar og sjö komu til viðtals og skoðunar.
Orsök taugaskaða var ákvörðuð eftir ítarlega athugun höfunda á
þáttum sem tengdust bæði fæðingu og deyfingu þegar það átti við.
Niðurstöður: Ellefu mæður voru taldar hafa orðið fyrir taugaskaða
við fæðingu.
Hjá sex mæðrum var um þrýstingsskaða að ræða, hjá fjórum
þessara var fæðingin sjálf talin orsök en hjá tveimur var legu og
stöðu móður við fæðinguna um kennt.
I tveimur tilvikum var deyfing talin orsök taugaskaðans. I báðum
tilvikum var utanbastsdeyfing reynd tvisvar en ekki talin takast
nægilega vel og því lögð mænudeyfing. Báðar konurnar fengu
endurtekin rótarskot við lögn mænudeyfingar. í tveimur tilvikum
reyndist ekki unnt að skera úr um hlut deyfingar og fæðingar. Hjá
einni móður var brjósklos orsök.
Allar mæðurnar, utan ein, fengu utanbasts- eða mænudeyfingu við
fæðinguna.
Heildartíðni taugaskaða við fæðingar var 11 á 5902 eða 1,9 á 1000.
Tíðni taugaskaða vegna fæðingarinnar sjálfrar var 4 á 5902 eða 0,7
á 1000 fæðingar. Tíðni taugaskaða við utanbasts- og mænudeyfingar
var 2 á 2645 eða 0,8 á 1000 fæðingar.
Ályktanir: Taugaskaðar eru sjaldgæfur en alvarlegur fylgikvilli
fæðinga. Erlendar rannsóknir hafa sýnt að tíðni taugaskaða við
fæðingar er um 1,89 á 1000 fæðingar. Við utanbasts- og mænu-
vökvadeyfingar er tíðnin á bilinu 0,2-3,6 á 1000 fæðingar. Niður-
stöður okkar gefa svipaðar tíðnitölur. Utanbasts- og mænuvökva-
deyfingar tengdust í rannsókn okkar öðrum þáttum sem vitað er að
geta valdið taugasköðum hjá mæðrum. Því er ekki hægt með
óyggjandi hætti að álykta að utanbasts- eða mænuvökvadeyfing
auki áhættuna á taugaskaða þótt það verði að teljast líklegt og vert
að vera á varðbergi gagnvart hugsanlegum fylgikvillum sem upp
geta komið við vissar kringumstæður í fæðingunni.
SV 10 TIVA - sprautudæluforrit
Ólafur Z. Ólafsson
Svæfinga- og gjörgæsludeild Landspítala Fossvogi
TIVA - forrituð vinnslukerfi fyrir fjögur svæfingalyf: própófól
(fjögur forrit), fentanýl (fjögur forrit), remifentanfl (sex forrit) og
ketamín (fjögur forrit), ásamt 70 kg viðmiðun.
Öll eru þau gerð fyrir IVAC®-sprautudælur (TIVA og TIVA/TCI
frá Alaris™ Medical Systems), sem rúma 24 slík forrit, en auk
a) TIVA-gjafamáta eru í þeim b) TCI-gjafamáti fyrir Diprivan' og
svo venjulegur c) ml- eða rúmmáls-gjafamáti, sem ekki þarf að for-
rita.
í TCI-kerfi eru sett inn bæði aldur og þyngd sjúklinga en aðeins
þyngd sjúklinga í TIVA-kerfunum. Þar eru jafnframt fimm
höfuðatriði, auk tegunda og stærð sprautna: 1) styrkur blöndu
svæfingalyfja, 2) innleiðslumagn svæfingalyfja, 3) tími á innleiðslu-
gjöf, 4) viðhaldsgjöf og 5) bólusgjöf. Öllum þessum atriðum er
auðvelt að breyta þegar forritið er staðfest, áður en hægt er að hefja
gjöf. Það er samt einstaklega þægilegt að hafa tilbúin nokkur
mismunandi forrit fyrir hvert lyf, þegar lítill tími er á milli aðgerða á
annasömum skurðstofum. Þá er valið það forrit sem henta þykir og
treyst er á, en ekki hannað á ný hverju sinni, sem auðveldar villur.
Síðari fjórum þáttunum má líka breyta eftir að hafist er handa, til
dæmis að stöðva innleiðslugjöf eða aðlaga viðhaldsgjöf. Að sjálf-
sögðu verður að velja kerfi og blöndur, sem í hverju tilviki taka tillit
til hagkvæmnisjónarmiða, þar á meðal kostnaðar. Dælan gefur ætíð
upp á skjánum hve miklu búið er að dæla, bæði ml og mg, og hve
langur tími er uns sprautan tæmist miðað við núverandi gjöf, með
tveggja mínútna viðvörun að lokatæmingu. í minni sprautudæla
geymast allar síðari færslur, en þær eldri hverfa. Hægt er að fletta
upp magni svæfingalyfs sem gefið var, einnig eftir að slökkt var á
dælu. TCI-kerfið tekur einungis ákveðnar forfylltar 50 ml sprautur
frá AstraZeneca með 1% eða 2% blöndum af Diprivaií' , en einnig
er afar hentugt að nota þær í TIVA-kerfunum, en þar er annars
hægt að nota 5,10,20,30,50 og 100 ml sprautur af 11 tegundum.
Öll þessi fjögur lyf er hægt að nota ein sér sem „mono-
anestheticum" í miskröftugum forritum (með O2 og með/án N2O) í
ákveðnum tilvikum, en í vægari forritunum sem kvalastillandi
(analgetic), óminnis (amnestic) eða sefandi (sedative) (með O2).
Langoftast eru þau þó samtvinnuð, þar sem eitt meginlyf er notað
eftir einhverju áðurtöldu forriti og ýmis önnur þá með í
bólusgjöfum. Eða gefa tvö lyf samhliða eftir vægari forritunum, til
dæmis remifentanfl og própófól þar sem nýttir eru eiginleikar
beggja um hraða innleiðslu, stöðug blóðföll og skjóta uppvöknun,
og þá jafnframt hugsað um kvalastillandi og svæfandi (hypnotic)
þætti svæfinga.
Miklir kostir eru við notkun þessara nákvæmnigjafaforrita, sem
auðvelda á margan hátt að stilla inn innleiðslu og dýpt svæfinga,
ásamt uppvöknunartíma og áframhaldandi verkjameðferð.
Best er svo auðvitað að hafa BlS-vaktara eða AEP-vaktara til að
meta áhrif í heila.
TIVA: total intravenous anesthesia
TCI: target controlled infusion
BIS: bispectral index
AEP: auditory evoked potentials
324 Læknablaðið 2001/87
J