Læknablaðið - 15.07.2001, Blaðsíða 56

UMRÆÐA & FRÉTTIR / PERSÓNUVERND OG FRIÐHELGI EINKALÍFS
tryggja öryggi einstaklinganna hvers gagnvart öðrum
í innbyrðis samskiptum þeirra (2). Þannig leggja
ákvæði 1. mgr. 71. stjskr. og 8. gr. MSE ákveðnar
skyldur á ríkið til lagasetningar og er sú skylda í
meginatriðum tvíþætt. í fyrsta lagi er um að ræða
skyldu til að þessum réttinduni einstaklinganna sé að
vissu marki veitt vernd með ákvæðum refsilaga, sem
gera brot annarra einstaklinga á þessum réttindum
refsiverð. Skyldur ríkisins í þessum efnum eru þó
ekki bundnar við að veita refsivernd, heldur beinast
þær í öðru lagi til dæmis að því að binda í löggjöf
skýrar reglur um öflun, skráningu og meðferð
persónuupplýsinga, hvort sem um er að ræða
meðferð stjórnvalda eða einkaaðila á upplýsingum,
og að einstaklingur eigi rétt til aðgangs að
upplýsingum um sjálfan sig (3). Tekið er sérstaklega
fram í athugasemdum við 9. gr. stjórnskipunarlaga nr.
97/1995 (um breytingu á mannréttindaákvæðum
stjórnarskrárinnar), að þörf á ákveðnum reglum um
þetta svið hafi aukist mjög á undanförnum áratugum,
samhliða ört vaxandi tækni við öflun og meðferð
persónuupplýsinga. Við þessu hafi íslenski löggjafinn
brugðist með setningu laga 121/1989 um skráningu
og meðferð persónuupplýsinga, þar sem skýrar
reglur komi fram um þessi efni og eftirlit með
framkvæmd laganna sé falið sérstakri nefnd,
Tölvunefnd (4). Er hér átt við „tölvulögin“ gömlu
sem nú hafa verið leyst af hólmi með lögum nr.
77/2000 um persónuvernd og meðferð persónuupp-
lýsinga (hér eftir skammstafað PVL).
Samkvæmt PVL ber eftirlitsaðilinn nú nafnið
Persónuvernd.
2.1.3. Réttur einstaklinga til að njóta fríðar um
persónitupplýsingar er þáttur t mannréttindavernd:
Samkvæmt þeim orðum athugasemdanna við lög nr.
97/1995 sem hér voru tilfærð, er réttur einstaklinga til
að njóta friðar um persónuupplýsingar þáttur í vernd
þeirra mikilvægu mannréttinda sem teljast til frið-
helgi einkalífs og vernduð eru af íslensku stjórnar-
skránni.
Setning lagareglna um skráningu og meðferð
persónuupplýsinga, nú PVL, er einn ríkasti þáttur-
inn í viðleitni hins opinbera til að verða við þeirri
stjórnarskrárbundnu skyldu sem lögð er á hinn
almenna löggjafa, að tryggja einstaklingum friðhelgi
einkalífs. Hefur löggjafinn brugðist við þeirri skyldu
sinni með setningu tölvulaganna og síðan PVL, en
meginmarkmið þeirra laga er að tryggja einstak-
lingum að ekki séu misnotaðar um þá upplýsingar
sem skráðar hafa verið með kerfisbundnum hætti (5).
2.2. Mannréttindasáttmálar og þjóðréttarlegar
skiildbindingar, alþjóölegt sanistarf á sviði verndar
persónuupplýsinga og friðhelgi einkalífs
Vegna hinna sífelldu og öru tækniframfara hafa
áhugi og áhyggjur fólks af vernd persónuupplýsinga
og friðhelgi einkalífs aukist mjög frá því sem áður var
652 Læknablaðið 2001/87
og ný tækni og víðtækari möguleikar á söfnun
upplýsinga og samkeyrslu þeirra hafa vakið upp
margar spurningar, bæði lagalegar og siðferðilegar.
Vegna þessa hefur aukist til muna alþjóðlegt samstarf
á sviði verndar persónuupplýsinga og friðhelgi
einkalífs. Árangur þess samstarfs eru fjölmargir
alþjóðasamningar, reglugerðir og tilmæli Evrópu-
sambandsins. Allir eiga þessir sáttmálar, tilskipanir
og tilmæli það sameiginlegt, að þegar um er að ræða
vinnslu persónuupplýsinga, er kveðið á um tilteknar
ráðstafanir til að tryggja öryggi einstaklinga og virða
sjálfsákvörðunarrétt þeirra. Þessar ráðstafanir felast
einkum í því, að í fyrsta lagi er krafist samþykkis þess
einstaklings sem upplýsingarnar varða. I öðru lagi að
upplýsingum sé aðeins safnað í fyrirfram ákveðnum
og skýrt skilgreindum tilgangi. í þriðja lagi að hinum
skráða sé veittur aðgangur að upplýsingunum. I
fjórða lagi að aðgangur annarra að upplýsingunum sé
háður mjög ströngum takmörkunum. I fimmta lagi
að hinum skráða séu veittar tilteknar upplýsingar. I
sjötta lagi að hinum skráða sé veittur réttur til
leiðréttingar eða afmáunar rangra eða villandi
upplýsinga um sig.
Hinar helstu þessara þjóðréttarlegu skuldbind-
inga eru eftirfarandi, en ekki verður fjallað hér
sérstaklega um hverja og eina (6).
1. Mannréttindasáttmáli Evrópu, 1950.
2. Alþjóðasamningur um borgaraleg og stjórn-
málaleg réttindi, 1966.
3. Sáttmáli Evrópuráðsins um vernd einstaklinga
varðandi vélræna vinnslu persónuupplýsinga, 28.
janúar 1981.
4. Tilmæli ráðherranefndar Evrópuráðsins um
heimild opinberra aðila til að veita þriðja aðila upp-
lýsingar um persónur (R(91)10), 9. september 1991.
5. Tilmæli ráðherranefndar Evrópuráðsins um
erfðarannsóknir fyrir heilbrigðisþjónustu (R(92)3),
10. febrúar 1992.
6. Tilskipun Evrópuþingsins og ráðherraráðsins
um persónuvemd og frjálst flæði upplýsinga (nr.
95/46/EC), 24. október 1995.
7. Tilskipun Evrópuþingsins og ráðherraráðsins
urn lögverndun gagnagrunna (nr. 96/9), 11. mars
1996.
8. Sáttmáli Evrópuráðsins um mannréttindi og líf-
lækningar, 19. nóvember 1996.
9. Tilmæli Ráðherranefndar Evrópuráðsins um
verndun heilsufarsupplýsinga (nr. R(97)5), 13.
febrúar 1997.
10. Tilmæli Ráðherranefndar Evrópuráðsins um
vernd persónuupplýsinga sem safnað er og unnið úr í
tölfræðilegu skyni (R(97)18), 30. september 1997.
11. Helsinkiyfirlýsing Alþjóðafélags lækna frá 1964.
2.3. Islensk liiggjöf til verndar friðhclgi einkalífs
Til viðbótar framangreindum alþjóðasamningum,
er friðhelgi einkalífs tryggð með ýmsum
>