Læknablaðið - 15.07.2001, Blaðsíða 61

UMRÆÐA & FRÉTTIR / PERSÓNUVERND OG FRIÐHELGI EINKALlFS
byggt, að þessi atriði væru varin af þágildandi 66. gr.
stjskr. um friðhelgi einkalífs. Málavextir voru þeir, að
Ríkisendurskoðun krafðist aðgangs að sjúkraskrám
heilsugæslulæknis í því skyni að sannreyna að
gjaldskrárreikningar sem hann hafði gert og fengið
greitt fyrir, ættu sér stoð í sjúkraskýrslum. Heilsu-
gæslulæknirinn taldi sér óheimilt að veita aðgang að
sjúkraskránum í þessum tilgangi og synjaði því erindi
Ríkisendurskoðunar. Hæstiréttur komst að þeirri
niðurstöðu að lækninum bæri að afhenda umkrafðar
sjúkraskýrslur, með vísan til undantekningarákvæðis-
ins í 66. gr. stjskr., en samkvæmt því ákvæði var
heimilt að takmarka friðhelgi einkalífs með sérstakri
lagaheimild. Vísaði Hæstiréttur til þess að lögskýr-
ingargögn í þjóðréttarsamningum um mannréttindi
gerðu ráð fyrir undantekningum frá reglum um
friðhelgi einkalífs vegna annarra þjóðfélgshagsmuna.
Sagt var, að mikilvægir þjóðfélagshagsmunir byggju
því að baki, að sett hefðu verið lög um endurskoðun
reikningsgerðar opinberra stofnana.
4.5. Þróunin síðan
Þessi dómur Hæstaréttar gefur ákveðnar vís-
bendingar um það hvers vænta má af íslenskum
dómstólum við matið á því hvort GRL samrýmast
stjórnarskrárákvæðum um friðhelgi einkalífs. Þrátt
fyrir það leyfir greinarhöfundur sér að hafa efa-
semdir um að niðurstaða Hæstaréttar yrði hin sama
ef á álitaefnið reyndi nú. Síðan dómurinn gekk eru
liðin 12 ár, og hefur mikið vatn runnið til sjávar á
þessum tíma hvað varðar túlkun mannréttinda. MSE
hefur verið lögfestur í íslenskum rétti með lögum nr.
62/1994 og nokkrir dómar Hæstaréttar hafa gengið
þar sem ákvæði innanlandsréttar hafa verið talin fara
í bága við ákvæði MSE, og það fyrir gildistöku laga
62/1994. í einum slíkum dómi, það er að segja dómi
Hæstaréttar frá 1995 í dómasafni réttarins á bls. 1444,
sagði Hæstiréttur um þýðingu MSE: ,.Hæstiréttur
Islands hafði þegar fyrir gildistöku laga nr. 62/1994
um Mannréttindasáttmála Evrópu kveðið á um það í
dómum sínum, að skýra bæri íslensk lög, þar á meðal
stjórnarskrána á þann veg sem væri í bestu samræmi
við sáttmálann, sbr. H(1990):2, H(1992):92, H(1992):
174 og H(1992):401.“ (17)
Einnig hefur mannréttindaákvæðum stjskr. verið
breytt til samræmis við MSE með stjórnskipunar-
lögum nr. 97/1995. Samkvæmt orðanna hljóðan 66.
gr. stjskr., samanber lið 4.3. hér að framan, þurfti ekki
að uppfylla annað skilyrði fyrir takmörkun á frið-
helgi einkalífs, en að um takmörkunina væri kveðið á
í lögum. Ganga verður þó út frá því að svo dómstólar
hafi í gildistíð 66. gr. stjskr. viðurkennt takmörkun-
ina, hafi veigamiklir hagsmunir orðið að búa henni
að baki, enda var í dóminum vísað til mikilvægra
þjóðfélagshagsmuna er búið hafi að baki lagasetn-
ingu þeirri sem um ræddi. Eftir breytingu stjskr. er
áfram heimilt að takmarka friðhelgi einkalífs með
sérstakri lagaheimild, en einungis að uppfylltu því
viðbótarskilyrði að brýna nauðsyn beri til vegna
réttinda annarra. Meðal annars með hliðsjón af
undanfara og tilefni stjórnarskrárbreytinganna
verður vart annað af þessu ráðið, en áð heimildin til
takmörkunar á friðhelgi einkalífs með sérstakri
lagaheimild hafi verið þrengd, enda hefði ekki verið
þörf á breytingu, ef ætlunin hefði verið að túlkun
ákvæðisins yrði áfram nákvæmlega sú sama. Við
samanburð á 3. mgr. 71. gr. stjskr. og 2. mgr. 8. gr.
MSE, samanber lið 4.3. hér að framan, vekur það
einnig athygli að í 71. gr. stjskr. virðist gengið lengra
til verndar friðhelgi einkalífs en gert er í 8. gr. MSE.
Frá því dómurinn gekk, hafa ennfremur verið sett
lög um réttindi sjúklinga nr. 74/1997 (skst. SL). í 1. gr.
SL segir, að markmið þeirra laga sé að tryggja sjúk-
lingum tiltekin réttindi í samræmi við almenn mann-
réttindi og mannhelgi og styrkja þannig réttarstöðu
þeirra gagnvart heilbrigðisþjónustunni og styðja
trúnaðarsambandið sem ríkja beri milli sjúklinga og
heilbrigðisstarfsmanna. SL eru þannig samansafn
mannréttindareglna sem lögfestar voru í kjölfar laga
nr. 62/1994 um MSE og stjórnskipunarlaga nr.
97/1995, grundvallarreglna um friðhelgi einkalífs. Því
fer það augljóslega gegn tilgangi SL og þeim
verndarsjónarmiðum sem þau byggja á, að veittur sé
með sérlögum rýmri réttur til aðgangs að sjúkra-
skrám og að upplýsingar úr þeim séu nýttar í öðrum
tilgangi en stefnt var að með söfnun þeirra. Enda er
það almennt viðurkennt lögskýringarsjónarmið, að
þegar um er að ræða lagaákvæði sem með einum eða
öðrum hætti takmarka grundvallarréttindi manna og
frelsi, eigi að skýra slík lagaákvæði borgurunum í hag
og leiðir sjónarmið þetta einnig oft til þess að slík
ákvæði eru skýrð þröngt. Af þessu leiðir, vegna eðlis
þessara réttinda sem grundvallarréttinda, sem MSE
er ætlað að standa vörð um, að sérreglum laga á
einstökum sviðum sem fara gegn ákvæðum MSE
verður tæplega beitt fullum fetum, að svo miklu leyti
sem þær fela í sér lakari rétt en ráð er fyrir gert í
ákvæðum sáttmálans (18). Hugsanlega má ætla að
hið sama gildi og um þær mannréttindareglur sem
settar eru í tengslum við MSE, svo sem ákvæði SL.
Frá því dómurinn gekk, hafa einnig verið sett lög
nr. 110/2000 um lífsýnasöfn, en í 2. mgr. 1. gr. laganna
segir um markmið þeirra, að aldrei skuli setja
hagsmuni vísinda og samfélags ofar hagsmunum
lífsýnisgjafa.
4.6. Dómur MDE frá 25. febrúar 1997 í málinu Z
gegn Finnlandi
I þessu sambandi er sömuleiðis fróðlegt að líta til
dóms Mannréttindadómstóls Evrópu frá 25. febrúar
1997 í málinu Z gegn Finnlandi. Þar voru málsatvik í
mjög stuttu máli þau að X, sem var eiginmaður Z, var
Læknablaðið 2001/87 657