Læknablaðið - 15.09.2002, Síða 26

FRÆÐIGREINAR / BIÐLISTAR, KYN, ALDUR
ígræðslu (14). Sams konar rannsóknir hafa verið gerð-
ar í Bretlandi, þótt þar fyndist ekki jafnafgerandi mun-
ur (15). Kom fram að konur biðu lengur en karlar eftir
hjarta- og lungnaígræðslu (16). Þessi mismunun á
biðlistum eftir líffæraígræðslum getur snert íslendinga
einnig þar sem ígræðslur eru ekki gerðar hér á landi.
Þess má og geta að mismunun milli kynja finnst
ekki eingöngu á biðlistum. Rannsókn sem gerð var á
Spáni árið 1995 leiddi í ljós að konur voru bæði látnar
bíða lengur eftir afgreiðslu á bráðamóttöku og eftir
endanlegri sjúkdómsgreiningu (17). Misræmið teygir
sig því víðar en virðist við fyrstu sýn.
Nokkrar erlendar rannsóknir hafa reynt að skýra
þann biðtímamun sem fundist hefur milli kynja og
aldurshópa og hafa ýmsar athyglisverðar niðurstöður
komið fram, sérstaklega hvað varðar mismun sjúk-
dómseinkenna eftir kynjum. Samkvæmt rannsókn-
um gerðum í Svíþjóð og Finnlandi kvarta konur
meira en karlar undan einkennum kransæðasjúk-
dóms (18) og eru kvíðnari á biðtímanum (19). Ensk
rannsókn sýnir enn fremur að konur kvarta meira
undan verkjum í mjöðm meðan á bið eftir mjaðmar-
aðgerð stendur (20). Þessar niðurstöður gætu átt þátt
í að skýra lengri biðtíma karla eftir kransæða- og
mjaðmaraðgerðum, fyndist slíkur munur, auk þess að
hugsanlega gæti þessi munur átt við um fleiri sjúk-
dóma og þannig komið inn í skýringartilgátur um
biðtímamun. Ymsar skýringar á mismunandi biðtíma
aldurshópa hafa einnig komið fram, lil dæmis sýndi
finnsk rannsókn að sjúkdómar í hálskirtlum eru ekki
þeir sömu milli aldurshópa og því ekki víst að raun-
hæft sé að bera hópana saman í því tilfelli (21).
Rannsókn Aðalheiðar Sigursveinsdóttur sem
minnst var á í inngangi veitir einnig nokkrar hug-
myndir að skýringum á mismunandi biðtíma hóp-
anna. Kom þar fram að 62% sérfræðinga taka mið af
aldri sjúklings við röðun á biðlista. Rúmur helmingur
(66%) sérfræðinganna sögðust taka tillit til þess ef
sjúklingurinn væri fyrirvinna sem ekki gæti stundað
vinnu vegna veikinda. Hvort tveggja getur þetta átt
þátt í að valda því misræmi í biðtíma kynja og aldurs-
hópa sem hér kom fram. Einnig sögðu 44% sérfræð-
inganna það hafa áhrif ef sjúklingurinn væri hátt
settur í þjóðfélaginu og 32% þeirra sögðu lifnaðar-
hætti sjúklings geta skipt máli þegar ákvörðun um
stöðu hans á biðlista væri tekin.
Full ástæða er til að athuga einnig biðtíma fólks
eftir búsetu, efnahag, menntun og fleiru. Samkvæmt
íslenskri rannsókn kom fram að menntun hefur sterk,
vemdandi áhrif gegn kransæðasjúkdómum (22) og
spurning hvort það skýrist af betri þjónustu heil-
brigðiskerfisins við vel menntað fólk. Slík virðist að
minnsta kosti vera raunin í Skotlandi þar sem krans-
æðasjúklingar sem tilheyrðu lægstu stéttum þjóðfé-
lagsins biðu lengur en aðrir eftir rannsóknum og
meðferð (23).
Niðurstöður þessarar rannsóknar gefa tilefni til að
fara nánar ofan í saumana á ástæðum þess biðtíma-
munar sem fram kom. Mikilvægast er að fá úr því
skorið hvort um raunverulega mismunun er að ræða
eða hvort munurinn sé eðlileg afleiðing þarfamiðaðr-
ar niðurröðunar á biðlista. Komi í ljós að misræmið sé
afleiðing slíkrar röðunar væri vissulega mikilvægt að
vinnureglur væru skýrar og sjúklingar og heilbrigðis-
yfirvöld hefðu aðgang að þeim.
Þakkir
Bestu þakkir fær starfsfólk Landlæknisembættisins,
og þá sérstaklega þær Guðrún Kr. Guðfinnsdóttir,
Sigríður Haraldsdóttir og Hildur Björk Sigbjörns-
dóttir starfsmenn heilbrigðistölfræðisviðs, íyrir gagna-
söfnun, yfirlestur og góðar ráðleggingar.
Þakkir fá einnig yfirlæknar þeirra deilda þar sem
rannsóknin fór fram, það er Hannes Petersen, Mar-
grét Oddsdóttir, Hjördís Jónsdóttir og Halldór Jóns-
son.
Síðast en ekki síst fær Þórður Harðarson kærar
þakkir fyrir margvíslega aðstoð.
Heimildir
1. Mooney G. The Danish health care system: it ain’t broke ... so
don’t fix it. Health Policy 2002; 59:161-71.
2. Hurst J. The Danish health care system from a British
perspective. Health Policy 2002; 59(2): 133-43.
3. van der Grinten TE, Kasdorp JP. Choices in Dutch health
care: mixing strategies and responsibilities. Health Policy 1999;
50:105-22.
4. Yates J. Waiting for ENT opinion and treatment: will things
ever improve? Clin Otolaryngol 2001; 26:197-213.
5. Sigursveinsdóttir A. Fyrstur kemur, fyrstur fær? Biölistar í
heilbrigðisþjónustu. Óútgefin BA-ritgerö, Háskóli íslands,
Heimspekideild, 1999.
6. Christensen U, Rasmussen S. Konsekvenser af ventetid til
operation. K0benhavn: DIKE, 1998: 7-11.
7. Salinas Sanchez AS, Hernandez Millan I, Lorenzo Romero
JG, Segura Martin M, Femandez Olano C, Virseda Rodriguez
JA. Quality of life of patients on the waiting list for benign
prostatic hyperplasia surgery. Qual Life Res 2001; 10: 543-53.
8. Echteld MA, van Elderen TM, van der Kamp LJ. How goal
disturbance, coping and chest pain relate to quality of life: A
study among patients waiting for PTCA. Qual Life Res 2001;
10: 487-501.
9. Sampalis J, Boukas S, Liberman M, Reid T, Dupuis G. Impact
of waiting time on the quality of life of patients awaiting
coronary artery bypass grafting. CMAJ 2001; 165: 429-33.
10. Groothoff JW, Kruijer SW, Post D. What determines waiting
time for cataract surgery, knee arthroscopy and total hip
arthroplasty and how satisfied are the patients?Ned Tijdschr
Geneeskd 1995; 139:1489-93.
11. Brownlow HC, Benjamin S, Andrew JG, Kay P. Disability and
mental health of patients waiting for total hip replacement.
Ann R Coll Surg Engl 2001; 83:128-33.
12. Garg PP, Furth SL, Fivush BA, Powe NR. Impact of gender on
access to the renal transplant waiting list for pediatric and
adult patients. J Am Soc Nephrol 2000; 11: 958-64.
13. Wolfe RA, Ashby VB, Milford EL, Bloembergen WE,
Agodoa LY, Port FK. Differences in access to cadaveric renal
transplantation in the United States. Am J Kidney Dis 2000;
36:1025-33.
14. Klassen AC, Klassen DK, Brookmeyer R, Frank RG, Marconi
K. Factors influencing waiting time and successful receipt of
cadaveric liver transplant in the United States. Med Care 1998;
36:252-3.
15. Sharples LD, Roberts M, Parameshwar J, Schofield PM,
Wallwork J, Large SR. Heart transplantation in the United
Kingdom: who waits longest and why. J Heart Lung Transpl
1995; 14:236-43.
638 Læknablaðið 2002/88