Læknablaðið - 15.10.2005, Qupperneq 7

RITSTJÓRNARGREINAR
Er náttúra íslands eins ómenguð
og talið hefur verið?
Á undanförnum árurn hefur verið lögð áhersla á að
markaðssetja ísland sem hreint og ómengað land.
Misjafnlega sterk lýsingarorð hafa verið notuð í
þessu skyni og þær raddir hafa heyrst að Island
sé eitt fárra ríkja sem geti boðið upp á hreina og
ómengaða náttúru. Þessi áróður hefur mikið verið
notaður til markaðssetningar erlendis á íslenskum
matvælum og einnig til að laða erlenda ferðmenn
til landsins.
Enginn efast um fegurð óspilltrar íslenskrar
náttúru og margt skáldið hefur sótt til hennar
innblástur sem fætt hefur af sér stórvirki á sviði
bókmennta og annarra lista. Einnig telja margir að
allt sem frá náttúrunni kemur sé nánast ávísun á
fullkomna heilsu og heilbrigt líf.
En er hægt að standa við þau stóru orð að
íslensk náttúra sé ómenguð og hættulaus? Því
miður er ekki hægt að taka undir þær fullyrðingar
eins og allmörg dæmi um hópsýkingar hér á landi
sýna sem einkum má rekja til mengaðra matvæla
og mengaðs neysluvatns.
Á hverju ári greinast hér á landi um 200-300
einstaklingar með kampýlóbakter- eða salmonella-
sýkingu sem ýmist hafa sýkst innanlands eða utan.
Sérstaklega skæður kampýlóbakterfaraldur geis-
aði hér árið 1999 en þá sýktust rúmlega 400 einstak-
lingar af menguðum kjúklingum. Flestar sýkingar
af völdum kampýlóbakters og salmonella má rekja
til mengaðra matvæla eða mengaðs neysluvatns.
Nokkur tilfelli greinast hér á landi árlega nreð
legiónellasýkingu en hún finnst í vatnslögnum og
getur valdið hér faröldrum eins og dæmi eru um
erlendis.
Á undanförnum árum hafa komið hér upp far-
aldrar af völdurn nóróveiru. Árið 2001 veiktust að
minnsta kosti 117 ferðamenn af völdum mengaðs
neysluvatns á hóteli á Norðausturlandi og aftur
sýktust rúmlega 100 manns á þessu sama hóteli á
árinu 2004. Hópsýkingar af völdum nóróveiru hafa
einnig komið upp á vinsælum ferðamannastað á
Vesturlandi tvö undanfarin ár en hafa jafnframt
skotið upp kollinum á öðrum stöðum á Islandi,
einkum sumarbústöðum og veiðikofum. Oftast or-
sakast þessar hópsýkingar af ófullnægjandi frágangi
rotþróa sem leiðir til mengunar á neysluvatni.
f þessu tölublaði Læknablaðsins er birt fróðleg
og vel skrifuð grein eftir Karl Skírnisson og Libusa
Kolarova um sundmannakláða í Landmannalaug-
um sem orsakast af sundlirfu nasaagða sem eru fugla-
sníkjudýr af ættinni Schistosomcitidae (Trematoda).
Höfundar telja að þúsundir ferðamanna hafi fengið
sundmannakláða í Landmannalaugum á árununr
2003 og 2004. Athyglisvert er að mengun baðvatns-
ins í Landmannalaugum mátti að öllum líkindum
rekja til aðeins einnar stokkandarkollu með unga
sem ekki einungis voru sýktir nasa- og iðrablóðögð-
um heldur einnig fjölda annarra sníkjudýra. Þó ekki
sé talið að sundmannakláði sé hættulegur mönnum
þá getur hann valdið verulegum óþægindum í nokk-
urn tíma.
Sundmannakláðinn í Landmannalaugum er
ekki einsdæmi á íslandi því hann greindist fyrst
hér á landi 1977 í vaðtjörn Fjölskyldugarðsins í
Reykjavík.
Baðlaug Landmannalauga flokkast sem nátt-
úrulaug en það eru laugar gerðar af náttúrunnar
hendi þar sem böð eru stunduð og vatnið ekki
meðhöndlað með sótthreinsiefnum, geislun eða á
annan hátt. Á íslandi er fjöldi náttúrulauga og hafa
þær mikið aðdráttarafl fyrir innlenda sem erlenda
ferðamenn. Það er sameiginlegt með þessum laug-
um að við þær er lítil eða engin aðstaða fyrir ferða-
menn og eftirlit með hreinlæti þeirra lítið.
Þann 7. október 2002 á ráðstefnunni „Dagur
vatnsins" flutti Kolbrún Haraldsdóttir erindi um
náttúrulegt baðvatn á íslandi. Þar kom fram að
rannsókn á níu náttúrulaugum á Islandi leiddi í
ljós ófullnægjandi aðbúnað við nánast þær allar
sé miðað við opinberar kröfur um hollustuhætti
á sund- og baðstöðum (reglugerð 457/1998). Eins
og dæmin frá Landmannalaugum sýna mengast
íslensk náttúra ekki einungis af slærnri umgengni
manna heldur getur hún einnig mengast af sýkturn
dýrum.
Af ofangreindu má því vera ljóst að ekki er
hægt að segja með sanni að íslensk náttúra sé alls-
kostar hrein og ómenguð. í ferðum inni á hálendi
íslands má víða sjá kamra og rotþrær á bökkum
fagurra lækja og ekki þarf mikið ímyndunarafl
til að sjá fyrir sér sýkingarhættu neðar í þessum
sama læk þar sem neysluvatn er jafnvel tekið beint
í hús. Opinberir aðilar, ferðamannaiðnaðurinn,
einkaaðilar og einstaklingar þessa lands þurfa að
taka höndum saman og bæta umgengni við landið.
Reglugerð þarf að setja um aðbúnað og eftirlit
með náttúrulaugum og herða þarf eftirlit með frá-
gangi rotþróa í byggð sem óbyggðum.
Aðeins með samstilltu átaki verður hægt að
gera íslenska náttúru hreina og ómengaða eins og
allir vilja að hún sé.
Þórólfur
Guðnason
Höfundur er smitsjúk-
dómalæknir barna,
Barnaspítala Hringsins og
yfirlæknir á sóttvarnasviði
Landlæknisembættisins.
Læknablaðið 2005/91 723