Læknablaðið - 15.10.2005, Qupperneq 16

FRÆÐIGREINAR / SUNDMANNAKLÁÐI
Tafla II. StofnvistfræðHegar upp/ýsingar um 10 stokkandarunga sem felldir voru í vísinda- skyni í Landmannaiaugum að fengnu ieyfi Umhverfisstofnunar.
Söfununar- dagur Númer fugls Kyn Þyngd (g) Nef (mm) Ristarleggur (mm)
30.8.2003 60 kvk 1025 53 -
30.8.2003 61 kk 1120 56 58
30.8.2003 62 kvk 1045 - -
30.8.2003 63 kk 1015 - -
30.8.2003 64 kk 1015 52 56
29.9.2004 65 kvk 990 48 54
29.9.2004 66 kvk 852 49 55
29.9.2004 67 kk 974 50 57
29.9.2004 68 kvk 872 49 55
29.9.2004 69 kvk 844 48 55
var safnað í Landmannalaugum fimm stokköndum
hvorn dag að fengnu leyfi Umhverfisstofnunar.
Við skoðun og krufningu á Tilraunastöðinni að
Keldum voru fuglarnir mældir, vigtaðir og kyn-
og aldursgreindir (tafla II). Leitað var í smásjá
að eggjum iðraagða úr skrapi sem tekið var úr
slímhimnu ristilsins. Fullorðinna orma var leitað
inni í bláæðum sem tengjast aftasta hluta melt-
ingarvegar með víðsjárskoðun. Nasir voru klipptar
upp og slímhimna nefholsins skoluð með PBS og
leitað í skolvatninu í víðsjá að lausum eggjum og
bifhærðum lirfum. Síðan var slímhimnan fjarlægð,
lögð í PBS og leitað í henni að fullorðnum ormum.
Smásjármyndir voru teknar af eggjum, lirfum
og fullorðnum ormum á Leica DC 300 stafræna
myndavél.
Fuglalíf og aðstæður í Landmannalaugum voru
skoðaðar í tveimur vettvangsferðum 29. septem-
ber og 6. október 2004.
Niðurstöður
Lífríki Laugalœkjarins og nœsta nágrennis
Allháir, vel grónir bakkar rísa upp frá vatnsyfir-
borðinu umhverfis baðstaðinn þar sem Laugalæk-
urinn breiðir nokkuð úr sér (mynd 2). í lok sept-
ember 2004 var hægt rennsli í læknum þannig að
vatn á baðstaðnum endurnýjaðist þar reglulega.
Grænleitir slýflákar þaktir kísilþörungum og bakt-
eríugróðri liðuðust víða undan hægum straumi
vatnsins, einkum í skjóli við steina sem stóðu upp
úr leðjubotninum eða upp við bakkana hlémegin
við litla tanga eða steina sem skaga út í farveginn.
Mikill fjöldi smávaxinna vatnabobba hélt sig ofan
á slýflákum upp við bakkana, á háplöntum í nám-
unda við vatnsborðið og ofan á leðjunni á botni
lækjarins og mynduðu gjarnan þéttar rastir hlé-
megin við straumstefnu vatnsins.
Undanfarna áratugi hefur lítill stokkandahóp-
ur (4-10 fuglar) iðulega haft vetursetu í Land-
mannalaugum og frá 2001 hafa þær verið þar
árvissir vetrargestir. Seinni part vetrar 2004 voru
tveir hópar stokkanda í Landmannalaugum; annar
með sjö fuglum en hinn með fimm. Ein eða tvær
stokkandakollur urpu oft í Landmannalaugum á
árunum 1979-1996. Eftir það vita höfundar ekkert
um stokkandavarp á svæðinu fyrr en sumarið 2003
þegar stokkandarkolla kom upp fimm ungum í
námunda við baðstaðinn og sást fjölskyldan við
fæðuleit á læknum ofan hans. í lok ágúst 2003
voru ungarnir skotnir í rannsóknarskyni (tafla II).
Næstu vikurnar á eftir sáu skálaverðir ekki stokk-
endur á svæðinu en í október voru nokkrar stokk-
endur aftur komnar á svæðið og undir vor voru
þar 12 fuglar eins og áður sagði. Vorið 2004 verptu
líklega tvær kollur í Landmannalaugum. Önnur
þeirra hélt sig á læknum umhverfis baðstaðinn
með fjóra nýklakta unga og sást þar fyrst í byrjun
júlí. í lok september 2004 voru tveir ungfuglahópar
á svæðinu. Annar, með fjórum ungfuglum, hélt til
við heita laug hraunmegin við baðstaðinn þar sem
ummerki (bælt gras, haugar af driti, fiður) sýndu
að fuglarnir höfðu haldið til þá um sumarið. í
hinum sem hélt til neðar á svæðinu voru fimm ung-
fuglar. Þrír ungar úr fyrrnefnda hópnum og tveir
úr þeim síðarnefnda voru felldir í rannsóknarskyni
(tafla II). Viku síðar synti stakur stokkandarungi
á Laugalæknum rétt ofan við baðstaðinn (líkleg-
ast fjórði fuglinn úr systkinahópnum) en neðar á
svæðinu sáust tveir ungfuglar saman. Einn stokk-
andarungi hafði því horfið á þeirri viku sem liðin
var milli athugana.
Nokkrar aðrar tegundir andfugla sjást í Land-
mannalaugum. í septemberlok 2004 sáust 12 urt-
endur Anas crecca í votlendi neðan við frárennslis-
skurð frá húsum Ferðafélagsins. Viku síðar voru tveir
þeirra horfnir. Ofan baðstaðarins í Laugalæknum
hafa einnig sést að vorlagi toppendur, grágæsir og
álftir og stundum hópast heiðargæsir þangað að
vorlagi. Straumendur sjást oft á Jökulgilskvísl og
Námskvísl skammt þar frá sem volga vatnið rennur
í ána. Stundum sjást þær uppi á Laugasvæðinu sjálfu
en heimildamenn minnast þess ekki að hafa séð
þær ofan baðstaðarins í Laugalæknum. Ekki sáust
straumendur þarna 2004.
Sundmannakláði í Laugalœknum árin 2003-2004
Fyrstu upplýsingar um sundmannakláða bárust
frá foreldrum barna sem höfðu baðað sig klukku-
stundum saman í Laugalæknum 13. ágúst 2003 og
fljótlega eftir það fengið 50-100 kláðabólur hvert,
einkum á útlimi og búk. Daginn eftir klæjaði sum
þeirra það mikið að þau héldust ekki við niðri í
vatninu. Nokkrum dögum síðar baðaði sig hópur
íslendinga í læknum. Fengu þeir þaulsætnustu
mörg hundruð bólur eftir allt að fjögurra klukku-
732 Læknablaðið 2005/91