Læknablaðið - 15.10.2005, Blaðsíða 58

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SAGA LÆKNISFRÆÐINNAR
Læknísfræðin iærir af sögunni
- Gömul belgísk fjölskyldumeðferð gengur í endurnýjun lífdaga í Þýskalandi
Þröstur
Haraldsson
Stundum er spurt hver sé tilgangurinn meö því að
grufla í liðnum tíma og svarið er oftast að það sé til
þess að læra af honum og auðvelda okkur að takast
á við nútímann og jafnvel framtíðina. Þetta sann-
aðist oft á norrænu þingi um sögu læknisfræðinnar
sem haldið var hér á landi í sumar. í það minnsta
fannst blaðamanni hann vera að upplifa slíkt þegar
hann hlýddi á mál Thomasar Muller geðlæknis frá
Þýskalandi sem var einn fyrirlesara á þinginu.
Thomas sagði frá sérstöku meðferðarformi sem
oft er kennt við smábæinn Gheel í hinum flæmska
hluta Belgíu. Þar hafa menn lengi beitt þeirri að-
ferð að taka geðsjúka út úr fjölskyldum sínum og
koma þeim fyrir hjá öðrum fjölskyldum. Þar ganga
þeir inn í líf og störf fjölskyldunnar sem nýtur
fjárhagslegs og faglegs stuðnings, bæði geðlækna
og annarra heilbrigðisstarfsmanna sem fylgjast
með framvindu sjúklingsins. Að sögn á þessi að-
ferð rætur sínar að rekja aftur til 12. aldar þegar
kristnir pílagrímar stofnuðu hæli í Gheel þar sem
þeir reyndu að fæla illa anda úr fólki sem haldið
var geðveiki.
Deilur um stóru hælin
A síðari hluta 19. aldar voru stóru geðveikrahælin
að ryðja sér til rúms og spruttu upp eins og gor-
kúlur út um alla Evrópu og víðar. Um þessi hæli
stóð töluverður styrr því ekki voru allir á eitt
sáttir um að þau væru besta leiðin til meðferðar
á geðsjúkum. Geðlæknisfræðin var í töluverðum
uppgangi á þessum árum og fyrstu vísindalegu
sjúkdómsgreiningarnar innan hennar voru gerðar
á árunum 1860-1870. Andstæðingar hælastefn-
unnar beindu augum sínum að Gheel og má sjá í
bókum sjúkrahússins að þangað hafa komið stórir
skarar geðlækna víðsvegar að úr heiminum til þess
að kynna sér aðferðirnar sem þar var beitt, ekki
síst áðurnefnda fjölskyldumeðferð. Til marks um
vinsældir þessarar stefnu nefndi Thomas að einn
af ættarlaukum Habsborgaraveldisins hefði látið
setja upp heimili fyrir geðsjúka á heimssýningunni
í París 1867 en það starfaði í anda Gheel.
Starfsemi þessarar stofnunar í Gheel er til skráð
í sjúkraskýrslum og dagbókum sem ná frá árinu
1863 fram að fyrri heimsstyrjöld. Eins og áður
segir voru unnendur stóru hælanna ekki par hrifnir
af þessari starfsemi en samt breiddist aðferðin út
til Frakklands og Þýskalands. Hún hefur aldrei
lagst af í Belgíu og Frakklandi en valdataka nasista
batt endi á starfsemina í Þýskalandi. Þeir höfðu
eins og kunnugt er aðrar hugmyndir um meðferð
geðsjúkra og tóku tugi þúsunda þeirra af lífi í út-
rýmingarbúðunum.
Gömul aðferð endurvakin
Eftir síðari heimsstyrjöld lá þetta meðferðar-
form alveg í láginni í Þýskalandi þótt það lifði
enn í Belgíu, Frakklandi og að einhverju leyti í
Hollandi. Það var þó töluvert í umræðunni og lá
undir ámæli um að bjóða heim misnotkun á sjúk-
lingum. Nokkur brögð voru að því að sjúklingar
væru notaðir sem ódýrt vinnuafl. I Þýskalandi
komu að sögn Thomasar einnig við sögu átök milli
geðlækna og taugalækna um það hvar hin faglegu
landamæri þessara greina skyldu liggja.
En árið 1984 hófust tilraunir til að endurvekja
þetta meðferðarform í Þýskalandi, nánar tillekið í
fylkinu Baden-Wúrttemberg í sunnanverðu land-
inu. Thomas segir að það hafi gerst fyrir tilverknað
ungs læknanema sem skrifaði doktorsritgerð á
árunum 1975-1980 um ferðir evrópskra geðlækna
til Gheel á sjöunda áratug 19. aldar.
„Það vakti athygli hans að á þessum tíma lá ríkj-
andi stefna í geðlæknisfræði undir töluverðu ámæli
og hann komst að því að menn voru þá þegar farnir
að nota hugtök á borð við „andgeðlækningar“
(anti-psychiatry) sem menn töldu að hefði ekki
verið fundið upp fyrr en skömmu fyrir 1970. Þetta
vakti forvitni hreyfingarinnar sem kenndi sig við
anti-psychiatry og um miðjan níunda áratuginn
voru gerðar tvær tilraunir í Þýskalandi, óháðar
hvor annarri, til þess að endurreisa þetta belgíska
meðferðarform,“ segir hann.
Þverfaglegt teymi
Thomas segir að reynslan af þessari meðferð hafi
verið góð.
„Brautryðjendurnir komust að þeirri niður-
stöðu að best væri að þessi tilraun væri gerð án
beinnar þátttöku geðsjúkrahúsa. í því skyni var
stofnað sjálfstætt rekstrarfélag um hana og komið
á fót þverfaglegu teymi fólks úr ýmsum greinum
sem kom við sögu meðferðarinnar, sálfræðinga,
heimilislækna, geðhjúkrunarfræðinga, félagsráð-
gjafa, iðjuþjálfa, uppeldisfræðinga, fólks með
774 Læknablaðið 2005/91