Læknablaðið - 15.12.2007, Qupperneq 18

FRÆÐIGREINAR
METÝLFENÍDAT
Tafla II. Lyfsem innihalda metýlfenídat og voru á íslenskum markaði árið 2006.
Metýlfenídat (N06BA04)
Lyfjaheiti Markaðsleyfi á íslandi
Stuttverkandi lyf Equazym® 26.1. 2004
(skemur en fimm klst.) Rítalín® 30.12.1965
Langverkandi lyf Concerta®. 26.9. 2002
(fimm klst. eða lengur) Rftalfn Uno® 16.10. 2002
Tafla III. Læknar sem ávísuðu metýlfenídati á börn (0-18 ára) á íslandi árið 2006. Fjöldi útleystra dagskammta (DDD) og fjöldi ávísana eftir sérgreinum lækna.
Fjöldi dagskammta (% DDD) Fjöldi ávísana (%)
Barnalæknar 252.461 (43%) 3764 (41%)
Heilsugæslu-/heimilislæknar 132.610 (22%) 2269 (25%)
Barna- og unglingageðlæknar 99.230 (17%) 1524(16%)
Almennir læknar 36.004 (6%) 564(6%)
Læknanemar 22.152 (4%) 336 (4%)
Kandídatar 20.967 (4%) 286 (3%)
Geólæknar 10.096 (2%) 358 (4%)
Aðrir læknar 20.312 (3%) 149 (2%)
Samtals 593.832 (100%) 9250(100%)
þátt í greiðslu metýlfenídats nema að fyrir liggi
ADHD greining frá barna- og unglingageðlækni,
barnalækni með sérþekkingu á þroskaröskun
barna og unglinga, eða barnataugalækni (15).
Koma nýrra langverkandi forma metýlfenídats
á markað um og eftir árið 2002 hefur án efa einnig
haft áhrif á þróun notkunar. Niðurstöður rann-
sóknarinnar sýna að á síðastliðnum árum hefur
notkun langverkandi lyfjaforms fyrir börn á íslandi
aukist verulega á kostnað notkunar Rítalíns® sem
er stuttverkandi lyfjaform (mynd 5). Frá 2003 til
2006 jókst notkun langverkandi metýlfenídatlyfja
úr 14,4 %o í 24,6 %o. Þessi þróun er í samræmi við
það sem hefur verið að gerast í öðrum löndum (9,
12, 13,16). Langverkandi lyf hafa ýmsa kosti um-
fram eldra lyfjaformið. Þau þarf ekki að taka inn
nema einu sinni á dag og því er lyfjagjöf á skóla-
tíma óþörf. Einnig er mun erfiðara að misnota þau
þar sem um forðalyf er að ræða og fíklar sækja
síður í þau. Nýrri lyfin eru hins vegar mun dýrari
en eldra og stuttverkandi lyfjaformið.
í evrópsku meðferðarleiðbeiningunum um
meðferð ADHD er ráðlagt að hefja lyfjameðferð
með stuttverkandi metýlfenídati (17). Þess er þó
getið að enda þótt barn svari slíkri meðferð geti
verið ástæða að skipta yfir í langverkandi lyf.
Metýlfenídat er þá ráðlagt sem fyrsti kostur en
atomoxetín, sem einnig er langverkandi lyfjaform,
svari barn ekki metýlfenídatmeðferð eða hljóti af
henni aukaverkanir. Atomoxetín kemur einnig
til greina sem fyrsta val hjá einstaklingum með
virkan fíknisjúkdóm, kvíða- eða kippiröskun. Að
teknu tilliti til einkenna og aukaverkana er það
ætíð klínískt mat læknis hvaða lyf ber að reyna
fyrst.
í rannsókninni kemur fram að notkun örv-
andi lyfja meðal íslenskra barna eykst eftir að
skólaganga hefst og er mest milli níu og 12 ára
aldurs (mynd 2). Lyfin eru sjaldnar notuð meðal
leikskólabarna og við unglingsaldur dregur úr
notkun. Þessi aldursdreifing er í samræmi við
niðurstöður annarra landa (16). í rannsókn á með-
ferðarúrræðum við ADHD barna hér á landi hefur
komið fram að algengast er að lyfjameðferð hefjist
við byrjun skólagöngu (18).
Rannsóknin leiðir í ljós að notkun metýlfení-
dats er mun algengari meðal drengja en stúlkna á
íslandi (mynd 1 og 2). Líkt og aldursdreifingin er
kynjahlutfallið er í samræmi við notkunarmynstur
lyfjanna í öðrum löndum (5, 16). Birtingarmynd
einkenna ADHD hjá drengjum og stúlkum er oft
ólík (5, 19, 20), en ekki er vitað hvort það skýri
kynjamun varðandi meðferð. í almennu þýði
hefur verið sýnt fram á að drengir séu tvisvar til
fjórum sinnum líklegri en stúlkur til að greinast
með ADHD (1, 2, 5, 21, 22). Kemur það heim og
saman við niðurstöður á kynjahlutföllum í þessari
rannsókn.
Athyglisvert er að notkun metýlfenídats meðal
barna er mismunandi eftir landssvæðum á Islandi.
Notkun á árunum 2004 til 2006 hjá drengjum var
mest Suðurnesjum en minnst á Vestjörðum. Hjá
stúlkum var hún mest á Norðurlandi vestra en
minnst á Vestfjörðum á sama tímabili. Erfitt er að
segja fyrir um orsakir þessa en líklegt er að aðgengi
að greiningu og meðferð hafi þar áhrif. Rétt er þó
að taka fram að ekki var leiðrétt fyrir aldursdreif-
ingu barna eftir landssvæðum í útreikningum.
Rannsóknir hafa endurtekið sýnt mismundi notk-
un milli landshluta til dæmis í Bandaríkjunum
(23). Athygli vekur mikil notkun meðal barna á
Suðurnesjum en þar hefur á undanförnum árum
verið lögð sérstök áhersla á forvarnir og meðferð
ADHD.
Ef algengi metýlfenídatnotkunar meðal barna
á íslandi er borið saman við algengi meðal ann-
arra þjóða virðumst við einkum finna hliðstæðu
hjá Bandaríkjamönnum. Notkunin er meiri en hjá
öðrum Norðurlandaþjóðum. í Bandaríkjunum
hefur dregið verulega úr aukningu lyfjanotkunar
en flest bendir til að hún aukist nú hratt í löndum
Norður-Evrópu (9, 12, 13, 14). Ekki er vitað um
ástæður þess að ávísanamynstur lækna hér á landi
svipi heldur til Bandaríkjanna en Evrópu. Ein
möguleg skýring er að íslenskir læknar séu fljótir að
taka við nýjungum í faginu. Notkun örvandi lyfja
við ADHD á sér mun lengri sögu í Bandaríkjunum
en í Evrópu þar sem aðgengi og eftirlit með lyfj-
unum hefur víða verið með öðrum hætti.
830 LÆKNAblaðið 2007/93