Læknablaðið - 15.11.2008, Qupperneq 27

FRÆÐIGREINAR
Y F I R L I T
influenza, þó farið sé að kalla hana spönsku pest-
ina" (26). Þessi grein var birt þann 3. nóvember,
en í blaðinu sama dag mátti lesa um fyrsta dauðs-
fallið vegna veikinnar, Sólveig Vigfúsdóttir, ung
kona sem „fékk skaða lungnabólgu og dó eftir
rúman sólarhring" (27). Sama dag er eftirfarandi
fréttaklausa í blaðinu: „Inflúenzan er nú í algleym-
ingi. Menn lögðust í hrörtnum í gær og fyrradag
og læknarnir - þeir sem enn eru á fótum - sjá ekki
út úr því sem þeir hafa að gera" (27). Spænsku
veikinni voru gerð fremur lítil skil í blaðinu þann
5. og 6. nóvember, enda langþráð vopnahlé fyrri
heimsstyrjaldarinnar í höfn og forsíðan tileinkuð
þeim stórtíðindum. Þó má lesa að „Franska spít-
alann hefir bærinn tekið á leigu allan til að leggja
þar inn það fólk, sem kann að fá lungnabólgu
upp úr inflúenzunni" (28). Daginn eftir „er ösin
orðin svo mikil [í lyfjabúðinnij dag og nótt þessa
síðustu sólarhringa, að afgreiðslufólkið hefir ekki
við að afgreiða" (29). Bæði Menntaskólanum og
Iðnskólanum var lokað. Morgunblaðið hætti síðan
að koma út án nokkurrar viðvörunar eða tilkynn-
ingar frá útgefendum. Næsta tölublað leit ekki
dagsins ljós fyrr en 17. nóvember, 11 dögum síðar.
Afallið ríður yfir
Þann 17. nóvember var forsíða blaðsins tileinkuð
fómarlömbum veikinnar. Fyrirsögnin, „Sóttin
mikla" sagði allt sem segja þurfti (30). Þrátt fyrir
langþráðan frið eftir hildarleik heimsstyrjald-
arinnar fyrri voru fánar dregnir í hálfa stöng víða
um borgina. Almenningssamkomur voru flestar
felldar niður, en um seinan. Þann 8. nóvember fól
landsstjórnin, í samráði við borgarstjóra og lög-
reglustjóra Reykjavíkur, sérstakri hjúkrunarnefnd
undir forystu Lárusar H. Bjarnasonar lagaprófess-
ors „að vinna að því að nauðstöddum íbúum bæj-
arins verði veitt hjálp vegna inflúenzunnar" (14).
Lárus átti frumkvæði að stofnun nefndarinnar,
sem skipti bænum í 13 hverfi og setti sérstakan
eftirlitsmann yfir hvert þeirra (13). Aðeins tvö
sjúkrahús voru í Reykjavík á þessum tíma, Franski
spítalinn við Lindargötu og St. Jósefsspítali í
Landakoti og því skortur á sjúkrarúmum (13). Til
að bregðast við þessu var Barnaskóla Reykjavíkur
(Miðbæjarskólanum) breytt í sjúkraskýli (mynd 1).
Er faraldurinn var í hámarki var innan við fimmt-
ungur verslana opinn í Reykjavík og fjarskipti lágu
niðri um tíma (30). Samkvæmt Morgunblaðinu
slapp innan við þriðjungur borgarbúa við veikina.
„Göturnar voru að kalla mátti auðar af fólki, og
ætíð voru það sömu andlitin sem sáust, flest eldra
fólk" (30). Næstu daga og vikur var blaðið fullt af
dánartilkynningum (mynd 2). í blaðinu er sérstak-
lega vikið að heilsufari læknanna í Reykjavík. Þar
kemur fram að fjórir þeirra, Matthías Einarsson,
Guðmundur Hannesson, Guðmundur Björnsson
og Þórður Thoroddsen hafi verið nægjanlega heil-
brigðir til að halda áfram læknisstörfum. „Hinir
hafa allir legið fremur stutt - sumir ekki nema 1-3
daga - að undanteknum þeim Halldóri Hansen,
Stefáni Jónssyni og Jóni Kristjánssyni, sem allir
voru þungt haldnir og Jóni héraðslækni og Konráð
Konráðssyni" (30).
Lýsing landlæknis á faraldrinum
Fyrstu sjúkdómstilvik og útbreiðsla veikinnar
Heilbrigðisskýrslur fyrir árið 1918 voru gefnar út
fyrri hluta ársins 1919 og byggði samantektin á
gögnum sem aflað hafði verið frá læknum víða um
land. Upphafi faraldursins er lýst í miklum smá-
atriðum, en skipverjar og farþegar á farþegaskip-
inu Botníu, flutningaskipinu Willemoes og togar-
anum Víði báru veikina til landsins: „Stúlka kom
með skipinu og lagðist hún degi eftir komu sína.
Var hún líklega fyrsti sjúkl. Hún hafði hitt bróður
sinn, lærisvein á vjelstjóraskólanum, er hún kom,
og sýktist hann 1-2 dögum síðar en svo hver af
öðrum af lærisveinum vjelstjóraskólans, svo og
skólastjóri. Aður en skólastjóri lagðist, talaði hann
við mann úti á götu, og lagðist sá skömmu síðar og
kvaðst enga aðra orsök vita til smitunar en samtal
þetta. Frá lærisveinum vjelstjóraskólans breiddist
svo veikin með geysihraða um allan bæinn ..."
(16).
Mynd 1. Börn og hjúkrun-
arfólk í spænsku veikinni í
Reykjavík. Myndin er senni-
lega tekin í Barnaskólanum
sem var breytt í bráðabirgða-
sjúkrahús. Sjúkraflutningar
hófust í Barnaskólann 11.
nóvember 1918. Alls voru
107 sjúklingar fluttir þang-
að til aðhlynningar og af
þeim létust 35 (14).
Ljósmyndari ókunn-
ur. Myndin erfengin
frá Ljósmyndasafni
Reykjavíkur.
Meðgöngutími, veikindahlutfall og dánarhlutfall
Meðgöngutími (incubation period) spænsku veik-
innar var metinn af sex læknum. „Fimm læknum
reyndist hann vera um 2 daga, einum 12 klst" (16).
Héraðslæknirinn í Reykjavík giskaði á að ekki
færri en 10.000 manns hefðu veikst, en á þessum
tíma bjuggu þar 15.079 manns. Því má gera ráð
fyrir að veikindahlutfall (attack rate) hafi verið
nálægt 63%, sem er afar hátt, en ber vel saman
við lýsingu Morgunblaðsins. Þess ber þó að geta
LÆKNAblaðið 2008/94 739