Læknablaðið - 15.11.2008, Qupperneq 59

UMRÆÐUR 0 G FRÉTTIR
SPÆNSKA VEIKIN
Ráðherra skipaði svo Lárus formann, borgarstjóra
Knud Zimsen og þriðja mann í nefndina 8. 11.
1918 og tók hún til starfa daginn eftir (1, 13).
Skipunarbréfið hefur varðveist. Það er víðtækt
og hefur nýlega verið birt, svo og áskorun frá
nefndinni þar sem óskað er eftir sjálfboðaliðum til
starfa. Þótt starf nefndarinnar hafi mjög byggst á
sjálfboðaliðastarfi, ber áskorunin samt með sér, að
nefndin hefur haft allnokkur fjárráð (14).
Starfi nefndarinnar eru gerð allgóð skil í Sögu-
ritgerðinni (1). Skal því stiklað á stóru. Nefndin
skipti bænum í 13 hverfi og setti eftirlitsmann
yfir hvert þeirra. Gengu eftirlitsmennirnir í hús
til þess að kanna, hvar mest væri þörf á hjálp.
Sums staðar komu eftirlitsmennimir í hús þar
sem allt heimilisfólkið lá veikt og hafði ekki fengið
neina næringu eða hjálp jafnvel svo sólarhringum
skipti. Um þetta leyti var enn fremur orðinn
verulegur skortur á ýmsum nauðsynjavörum
vegna stríðsins, m.a. á kolum til húshitunar. Þá var
frost mikið í Reykjavík þegar inflúensufaraldurinn
var í hámarki. Fólki hafði og fjölgað mjög í bænum
frá aldamótum og víða voru ófullnægjandi íbúðir
og þröngt búið. Stuðlaði þetta allt án efa að meiri
dreifingu og heift veikinnar en ella hefði verið.
Árið 1918 voru tveir spítalar í Reykjavík,
franski spítalinn á Lindargötu og St. Jósepsspítali
í Landakoti, og önnuðu ekki sjúklingafjöldanum.
Tók nefndin því það ráð að koma upp farsótt-
arspítala í Miðbæjarskólanum og má svo skilja, að
þar hefðu fyrst verið 50 rúm, en síðan 70. Indriði
Einarsson segir í endurminningum sínum, að
Garðar Gíslason (væntanlega stórkaupmaður),
Fenger stórkaupmaður (væntanlega Nathan &
Olsen) og kaupmennimir Haraldur Ámason
(Haraldarbúð) og Jensen-Bjerg (Vöruhúsið) hefðu
gerst nefndinni stórtækar hjálparhellur („þeir komu
upp rúmunum á liðugum sólarhring"). Yfirlæknir
farsóttarspítalans var Þórður Sveinsson (1874-1946),
læknir á Kleppsspítala. Yfirhjúkrunarfræðingur var
C.M. Bjamhéðinsson (1868-1943), yfirhjúkrunar-
fræðingur Holdsveikraspítalans í Laugamesi (kona
Sæmundar Bjamhéðinssonar, yfirlæknis) (13).
Meginviðfangsefni hjúkrunarnefndarinnar voru
þrenns konar: heimsóknir á heimili nauðstaddra,
stofnun farsóttarspítala, svo og stofnun bama-
heimilis í húsnæði barnaskólans. Nefndin kom
einnig við sögu með ýmsum öðmm hætti á
inflúensutímanum. Meðal slíkra starfa var að hafa
bíla til taks til þess að flytja lækna í vitjanir og sjá
um næturvörslu læknis í bænum. Næturlæknirinn
var Maggi Júl. Magnús (1886-1941). Bílstjóri hans á
nóttunni var Meyvant Sigurðsson á Eiði, vel þekkt
persóna í Reykjavík og Seltjarnarnesi á sinni tíð.
Um starfið farast honum m.a. svo orð: „Magnús
hafði þann sið að laga heitt og sterkt koníakstoddí
Thor Jensen (1863-1947)
var danskur að ætt og kom ungur að árum til íslands að starfa við Borðeyrarverslun. Með
ótrúlegum dugnaði og óbilandi stuðningi konu sinnar Margrétar Þorbjargar Kristjánsdóttur sem
er með honum á myndinni, tókst Thor að brjótast áfram til mikilla efna. Hann var meðal fremstu
brautryðjenda í togaraútgerð í byrjun 20. aldar og hann varð síðar ótvíræður forgöngumaður
stórbúskapar á íslandi. Valtýr Stefánsson hefur fært sögu Thors Jensens í letur eftir viðtölum
við hann sjálfan. Thor var hins vegar ófáanlegur til þess að ræða framlag sitt í spánsku veikinni
og sneri þá jafnan talinu annað. Eftirfarandi frásögn byggir því einfarið á viðtali Valtýs við
forstöðumann hjálparstarfsins (16).
(Myndin var tekin 1911; úr bók Valtýs Stefánssonar.)
MYND 4.
á hverju kvöldi og láta á hitabrúsa. Þetta höfðum
við með okkur á næturvaktinni og dreyptum á því
annað slagið" (15).
Maggi Júl. var einn af fáum læknum í Reykjavík
sem ekki veiktist af spánsku veikinni. Er látið að
því liggja að koníak hafi varið þá Meyvant fyrir
veikinni. Endurspeglar þessi frásögn því þá trú,
sem skotið hefur oft upp kollinum bæði fyrr og
síðar, að sterkt áfengi, einkum koníak, varni því að
menn sýkist af inflúensu.
LÆKNAblaðið 2008/94 771