Læknablaðið - 15.05.2010, Blaðsíða 9

Hjördís Þórey
Þorgeirsdóttir
hjordist@landspitali. is
Höfundur er í sérnámi
í geðlækningum, geðsviði
Landspítala.
The medical
profession's lessons
from the economic
collapse
Physician, Resident
of psychiatry, lceland
University Hospital
RITSTJÓRNARGREINAR
Lærdómur lækna af efnahagshruni
Samtímis því að sjálfskoðun íslensku þjóðarinnar
liggur fyrir með skýrslu rannsóknarnefndar
Alþingis hefur náttúra íslands tekið að gjósa ösku
yfir þjóðirnar sem vöruðu okkur við hruninu og
þær sem síðar hafa boðið fram hjálparhönd. Það
liggur við að þörf sé á afsökunarbeiðni fyrir hönd
íslenskra náttúruafla, þeirra sömu og framgöngu
svokallaðra útrásarvíkinga var gjarnan lfkt við.
Vonandi tekur umheimurinn þessari samlíkingu
þjóðarinnar við náttúru sína ekki of bókstaflega og
telur að við séum enn að „dissa" umheiminn, að
við höfum ekkert lært.
Með tilkomu skýrslunnar eru skjalfest
hin fjölmörgu feilspor, fjallað er um mistök
ráðamanna, embættismanna og eftirlitsstofnanna,
en einnig um íslenska menningu og hlutverk
þjóðarinnar. Ljóst er að yfirvöld brugðust, hitt
er ekki síður mikilvægt að almenningur stóð sig
ekki heldur sem skyldi, það er í hlutverki sínu
að veita yfirvöldum aðhald. í nýrri aðalnámsskrá
grunnskólanna stendur til að bæta inn svokallaðri
lýðræðismenntun. Spurningin er hvort við hin
þyrftum endurmenntun í lýðræðisþátttöku, til
að gera okkur hæfari þátttakendur í nýju og betra
samfélagi. Það er að minnsta kosti vert að líta í
eigin barm og spyrja sig hvaða lærdóm maður
sjálfur skuli draga af efnahagshruni landsins.
Að mati þjóðfundar Islendinga eru ein mikil-
vægustu gildi í framtíðarsamfélaginu ábyrgð og
lýðræði. Nauðsynlegt er að túlka þýðingu þessara
gilda í eigin veruleika. í tilfelli lækna felst það ef
til vill í aukinni þátttöku í þjóðfélagsumræðu, að
veita ráðamönnum aukið aðhald, sérstaklega í
heilbrigðis- og félagsmálum. Það er þó ekki síður
mikilvægt að skoða nærumhverfið, vinnustaði
okkar, standa vaktina og vera virkir þátttakendur
þar. Mikilvægt er fyrir stjórnendur að huga að
því hvað felst í gildum eins og lýðræði og það
er fagnaðarefni að boðuð hefur verið minni
miðstýring á stærsta vinnustað lækna. Við sem
ekki erum stjórnendur þurfum að valdeflast og
átta okkur á eigin mikilvægi sem þátttakenda í
gangvirki vinnustaðanna, líkt og almenningur er
mikilvægasta afl lýðræðisríkis.
Fagmennska var það gildi sem tróndi efst eftir
þjóðfund lækna. I því felst meðal annars að kunna
sín fræði og stunda starf sitt í samræmi við þau.
En hver er ábyrgð lækna gagnvart eigin gildi ef
kringumstæður skerða möguleika til að stunda
starf sitt af fagmennsku? Getum við yppt öxlum
og bent upp á við? Hlýtur það ekki að vera hluti
af ábyrgð læknis að standa vörð um sín gildi, til
dæmis með því að gera stjórnendum viðvart stefni
í óefni og vinna að því að koma kringumstæðum
eða breytingum í réttan farveg. Ef það reynist til
ógerningur hlýtur læknirinn að spyrja sig hvort
honum sé stætt á að starfa áfram við hin tilteknu
skilyrði.
Þeirri spurningu svöruðu 65 læknar Landspítala
neitandi nú á dögunum. Með því stóðu þeir
vaktina og breyttu í samræmi við gildi hins
nýja Islands. Þeir höfnuðu samtímis aðferðum í
aðdraganda breytinganna sem ekki voru í anda
áðurnefndra gilda, svo sem skorti á samvinnu
og aukinni miðstýringu, sem fólst í tilskipun um
sama vaktafyrirkomulag til allra starfseininga,
jafnvel þótt það hentaði illa og leiddi ekki til
fyrirsjáanlegra úrbóta. Það veigamesta var þó að
hið nýja fyrirkomulag stóðst ekki lög.
Að standa vaktina kostaði þor og krafðist
samstöðu, eiginleikar sem ekki voru fyrir-
ferðarmiklir í sjálfsmynd læknastéttarinnar en
hafa nú fengið uppreisn æru. Við búum yfir því
sem þarf til að standa vörð um gildi okkar.
Almennir læknar og kandídatar eru um
200 talsins, fimmtungur lækna á Islandi. Þessi
hópur hefur vaxið á síðustu árum með auknu
framboði sérnáms. Áhrif stéttarinnar og mótun
starfsskilyrða hafa þó ekki þróast í samræmi
við það. Almennir læknar og kandídatar eru
„sérfræðingar" í sínum störfum og eru best
fallnir til að þróa og bæta þau, til þess hafa þeir
þó haft lítið svigrúm. Því hefur vinnuskilyrðum
læknanna um allangt skeið verið ábótavant.
Vinnuálag er víða hættulega mikið, aðlögunartími
nýrra lækna enginn, verkferli lítt mótuð og sífellt
falla á hópinn fleiri verk sem eðlilegra væri að
aðrar stéttir sinntu, svo sem ritarastörf, blóðtökur,
og ekg-mælingar, enda er ekki til skilgreining á
verksviði þeirra. Umsjónardeildarlæknum hefur
fyrst og fremst verið falið að sinna vaktamálum
og hafa haft takmarkaða möguleika til að láta til
sín taka í víðara samhengi. Staða deildarlækna í
læknaráði hefur ekki verið nýtt til fullnustu fyrr
en í ár. Orsökin er oft tímaskortur, þannig hefur
vandinn hindrað lausn vandans, svokallað „catch
22".
Með þeim sáttmála sem undirritaður var
vegna deilunnar um vaktakerfi er búið að skapa
vettvang til að snúa þessu við. Skoða á vinnu- og
verkferla og gera nauðsynlegar úrbætur. Þetta
er vonandi byrjunin á eðlilegri þróun á störfum
þessa mikilvæga starfshóps sem er öllum í hag,
spítala, læknum og sjúklingum. Því fögnum við.
LÆKNAblaðið 2010/96 321