Læknablaðið - 15.07.2010, Síða 50

U M R Æ Ð U R
S A M S K I P T I
O G FRÉTTIR
V I Ð LYFJAIÐNAÐINN
Tveggja þjónn
Hávar
Sigurjónsson
þýddi
í New England Joumal of Medicine þann
25. febrúar sl. er reifuð ný stefnumörkun
Partner's Health Care, en innan þeirra samsteypu
eru nokkur af þekktustu háskólasjúkrahúsum
Bandaríkjanna, er tekur til takmarkana á greiðsl-
um til fastráðinna starfsmanna stofnananna
fyrir setu í stjómum fyrirtækja á sviði lyfja og
lífefnafræði og/eða hafa viðskipti við stofnanir
irrnan samsteypunnar. í yfirlýsingu Partners segir
að greiðsla til viðkomandi verði að vera í samræmi
við akademískt hlutverk hans/hennar og megi
ekki fara yfir 5000 dollara fyrir hvern fundardag.
Það er reyndar dágóð upphæð á núverandi
gengi íslensku krónunnar, 645.000 krónur. Fari
upphæðin yfir þessi mörk skal viðkomandi beina
því til góðgerðastarfsemi sem ekki tengist neinni
stofnun innan Partners. í bandarískum fjölmiðlum
var nýverið upplýst að greiðslur til einstaklinga
er gegndu bæði föstum stöðum innan stofnana
Partners og stjórnarformennsku í fyrirtækjum
sem selja lyf eða lækningatæki, fóru í mörgum
tilfellum yfir 200.000 dollara á ári. Það samsvarar
nærri 26 milljónum íslenskra króna.
Eflaust kemur það ekki á óvart að í kjölfar þess-
ara upplýsinga skuli hafaveriðspurthvort ekki væri
um hagsmunaárekstur að ræða þegar viðkomandi
fer með ákvörðunarvald um innkaup og/eða
viðskipti fyrir hönd sinnar háskólastofnunar
samhliða því að gegna stjórnarmennsku í lyfja- eða
lækningatækjafyrirtæki. Svarið liggur eiginlega
í augum uppi. Greinarhöfundur NEJM sér bæði
kost og löst við tengsl af þessu tagi og bendir á
hvenær hagsmunir beggja fari stundum ágætlega
saman en jafnframt hvar þeir geti rekist á.
Skoðum fyrst kostina. „Náin samvirvna
vísindasamfélagsins og iðnaðar hefur stuðlað
að þróun margra nýrra lyfja. Þarna fara grund-
vallarhagsmunir saman. Almenningur sækist
eftir áhrifaríkum nýjum meðferðum, vísindasam-
félagið vill þróa grunnuppgötvanir yfir í meðferð
og iðnaðurinn vill þróa nýjar vörur. Yfirlýsing
Partners bendir á að bæði vísindasamfélagið
og iðnaðurinn geti hagnast á því að leiðandi
vísindamenn sitji í stjórnum fyrirtækjanna.
Fyrirtækin njóta þekkingar leiðandi vísindamanna
innan læknisfræðinnar og fræðast um hvert
grunnrannsóknir í læknisfræðinni stefni. Vísinda-
mennirnir læra nýjustu aðferðir við að skipuleggja
rannsóknarteymi eða hvernig stjórna á stórum,
flóknum stofnunum, og tengslamyndun þeirra
við aðra stjórnarmeðlimi getur aflað fjár til
rannsókna."
A hinn bóginn: „Markmið akademískrar
heilbrigðisstofnunar getur beinst í aðra átt en
markmið hagnaðarsækins heilbrigðisfyrirtækis.
Þar sem stefna hins fyrrnefnda beinist fyrst og
fremst að því að dýpka skilning okkar á heilbrigði
og sjúkdómum og veita hágæðaþjónustu þurfa
fyrirtækin að þróa nýjar vörur með hagnað í huga;
lokamarkmið hins fyrmefnda er að bæta lýðheilsu,
en hagnaðarsækin fyrirtæki beina kröftum sínum
eingöngu að lýðheilsu ef það eykur hagnað, bætir
orðstír eða fellur að góðgerðaáætlunum þeirra.
Misvísun þessara markmiða ýtir undir áhyggjur
af afleiðingum þess að vísindamenn háskóla-
samfélagsins þiggi óeðlilega háar greiðslur -
áhyggjur sem hvatti til stefnu Partners - og einnig
að beina athyglinni að ábyrgð vísindamannanna
og forstjóranna. Forstjóri hagnaðarsækins fyrir-
tækis ber fyrst og fremst ábyrgð gagnvart fyrir-
tækinu, eigendum þess eða hluthöfum, við að
auka hagnað þess. Rektor eða deildarforseti
háskólastofnunar ber ábyrgð á því að fylgja eftir
markmiðum stofnunarinnar.
Við ákveðnar aðstæður getur ábyrgðin verið
ósættanleg. Ef fyrirtæki fjármagnar samstarfs-
verkefni við háskólastofnun er forstjóranum skylt
að halda fram hagsmunum fyrirtækisins með
því að stýra vísindaáætluninni og leggja áherslu
á vöruþróun. Stjórnanda háskólastofnunarinnar,
sem hefur það markmið að efla grunnrannsóknir,
ætti að vilja að vísindamennirnir stýrðu
áætluninni. Á sama hátt, ef fyrirtæki þróar
alþjóðlegt verkefni í hráefnasnauðu landi, ætti
forstjórinn að leggja áherslu á opnun nýrra
markaða og letja þróun bóluefna og lyfja sem
skila ekki hagnaði. Háskólastofnun getur hins
vegar haft þá stefnu að draga úr sjúkdómum
á heimsvísu og minnka félagslegar orsakir
lélegrar lýðheilsu - til dæmis með smálánum.
Við slíkar aðstæður getur forstjórinn sem gætir
hagsmuna fyrirtækis síns dregið úr mikilvægum
markmiðum háskólastofnunarinnar, og öfugt,
og heiðarleg manneskja getur hugsanlega ekki
þjónað báðum herrum. Slíkur árekstur hagsmuna
getur orðið sérlega alvarlegur ef stjómandi
502 LÆKNAblaðið 2010/96