Læknablaðið - 15.12.2012, Side 26

Y F I R L I T
Hefur þú einhvern tfma
fundið fyrir sjóveiki? .... ef já, þá hvenær?
Hefur þú einhvern tima
fundið fyrir sjóveiki? .... ef já, þá hvenær?
Mynd 1. SpurningclUsti lagölir fyrir 500 sjómcnn, 22-66 ára gamla, sem þátt tóku í
námskeiði við Slysavarnaskóla sjómanna, Sæbjörgu.
tveggja og tólf ára aldurs. Eftir það minnkar viðbragðið og er
óvanalegt að einstaklingar eldri en 70 ára finni fyrir einkennum
hreyfiveiki.1112 Konur kvarta frekar um einkenni hreyfiveiki en
karlar.13 í norskri könnun kom fram að yfir 80% kvenna á Lófóten-
svæðinu sögðu að hreyfiveiki hefði áhrif á starf þeirra og leik, og
einungis 50% karla kvörtuðu yfir því sama, en þess má geta að
ferðalög á sjó eru snar þáttur í lífi og starfi þeirra sem þar búa.14
Þessi kynjamunur þýðir ekki að að konur þoli hreyfiáreiti verr eða
svari því líkamlega á annan hátt,1516 heldur aðeins að heiðarleg
svör um helstu einkenni hreyfiveikinnar geta verið kynbundin.17
Benda má á að líkamleg hreysti er engin vörn gegn hreyfiveiki,
Mynd 2. Stöðu- og hreyfistjórnun (afturvirk slýring).
sem sést meðal annars á því að 50-70% vel þjálfaðra og áhuga-
samra geimfara þjást af henni.18
A árunum 2000-2002 var gerð könnun í Slysavarnaskóla sjó-
manna á Islandi þar sem sjómenn voru spurðir um vinnu þeirra
á sjó, störf um borð, almennt heilsufar og hvort þeir hefðu fundið
fyrir sjóveiki og sjóriðu er í land kom. Þar kom fram að um 80% ís-
lenskra sjómanna upplifa sjóveiki við störf sín um borð og sjóriðu
er þeir koma í land (mynd 1).
Meingerð
I framhaldi af þeirri uppgötvun 19. aldar að völundarhús innra
eyrans gegndi lykilhlutverki í skynjun jafnvægis, og þar með í
því að viðhalda jafnvægi mannsins í uppréttri stöðu,2 komu fram
kenningar sem byggðu á rannsóknum á daufdumbum, sem sýndu
að hreyfiveiki kæmi ekki fram nema innra eyrað væri starfhæft.19
Þetta var seinna staðfest með dýratilraunum sem sýndu að ekki
var hægt að framkalla hreyfiveiki í hundum og öpum ef innri eyru
höfðu verið fjarlægð með skurðaðgerð.20 Jafnvægis- og heyrnar-
taugin, sem er VIII. heilataugin (ncrvus vestibulocochlearis), flytur
boð um heyrn og jafnvægi til miðtaugakerfisins. Ólíkt boðum
heyrnarskynjunar sem fyrst og fremst ná til heilabarkarins og
kalla þar fram skynjun hljóðs, berast boð jafnvægisskyns um allt
miðtaugakerfið. Mikilvægust eru tengsl jafnvægisskyns við stöðu-
stjórnun (posturnl control) sem gera okkur kleift að standa upp-
rétt, tengsl við litla heila er tengjast samhæfingu hreyfinga og svo
tengsl við hvelaheilann er leggur grunn að hreyfiminninu, sem
geymir hin ýmsu hreyfimunstur sem nýta má til síðari saman-
burðar við jafnvægiskrefjandi athafnir.21 Tvær aðrar mikilvægar
boðleiðir jafnvægisupplýsinga eru frá völundarhúsi innra eyrans;
annars vegar frá bogagangahluta völundarhússins til hreyfikjarna
augnkattar er tryggja að halda megi skerpusjón við hreyfingu lík-
amans. Hins vegar liggur boðleið frá viðtækjasetrum andar- eða
kalkkristallahluta völundarhússins er skynjar aðdráttarafl jarðar
og sendir boð um brautir niður í mænu (vestibulo-spinal pathways)
sem viðhalda vöðvaspennu í réttivöðvum (extensor) líkamans sem
Upplýsingar frá...
Úrvinnsla
Framkvæmd
Sjón
Jafnvægiskerfi
eyrans
Viðtökum í vöðvum,
sinum, liðamótum
Þrýstiviðtökum
í iljum
sérstaklega I heilastofni
Nýtt jafnvægi
- hjartsláttar
- blóöþrýstings
-öndunar
- meltingar

Leiðréttandi
virkni
654 LÆKNAblaðiö 2012/98