Læknablaðið - 15.12.2013, Blaðsíða 14

RANNSÓKN
Nær þriðjungur óhappanna urðu þegar nál var sett í hulstur,
þegar frágangur á notaðri nál var rangur og þegar unnið var við
nálabox og tengdust því að starfsfólk vann ekki rétt samkvæmt
grundvallarsmitgát. Þetta vekur upp spurningar um þekkingu
starfsfólks á grundvallarsmitgát og umgengni við beitta og odd-
hvassa hluti. Tildrögin blóðtaka, lyfjagjöf og uppsetning æðaleggja
voru að um fjórðungi óhappa og holar nálar tengdust meira en
helmingi óhappa. Það vekur upp spurningar um hvort innleiðing
og notkun öryggisnála og öryggishluta eins og getið er um í til-
skipun Evrópusambandsins27 myndi fækka óhöppum af þessum
toga.
Nýgengi óhappa eftir legudögum nærri tvöfaldaðist yfir ára-
bilið 2003-2011 en var að meðaltali 75,8/100.000 legudaga á ári. Það
er hátt í samanburði við erlenda rannsókn sem sýnir að nýgengi
óhappa er 44,0/100.000 legudaga á ári fyrir innleiðingu öryggis-
nála og öryggishluta.28 Nýgengi óhappa eftir fjölda inniliggjandi
sjúklinga yfir árabilið 2003-2011 nærri tvöfaldaðist líka og var
að meðaltali 27,7/100 inniliggjandi sjúklinga á ári. Þetta er sam-
bærilegt við erlendar rannsóknir sem sýna nýgengistölur á bilinu
16,2/100 inniliggjandi sjúklinga til 33,5/100 inniliggjandi sjúklinga
á ári.7'8'28 Lægri erlendar nýgengistölur má ef til vill skýra með
meiri notkun á öryggisnálum og öryggishlutum en á Landspítala
og hærri erlendar nýgengistölur með betri skráningu óhappa. Ný-
gengi óhappa eftir stöðugildum yfir tímabilið 01.05.2005-31.12.2011
hækkaði einnig mikið (53,1%) en var að meðaltali 5,7/100 stöðugildi
á ári. Það er lægra en í erlendri rannsókn sem sýnir að nýgengið
lækkar úr 10,6/100 stöðugildi í 6,4/100 stöðugildi í kjölfar fræðslu-
átaks en fyrir innleiðingu öryggisnála og öryggishluta.29 Þennan
mun má ef til vill skýra með betri skráningu óhappa í erlendu
rannsókninni. Þessa miklu hækkun á nýgengi óhappa eftir öllum
þremur breytunum má líkast til skýra að hluta með auknum fjölda
óhappa á tímabilinu en einnig með bættri skráningu.
Ahættuóhöpp voru fá, eða 2,6% af öllum tilkynntum óhöppum.
Þau voru oftast tengd sjúklingum með HCV (64,9%) og er það í
samræmi við erlendar rannsóknir. Hlutfall áhættuóhappa á Land-
spítala var lægra en sést í mörgum erlendum rannsóknum en
samkvæmt þeim eru áhættuóhöpp 6,9-12,5% óhappa.3A14'27 Þessi
lága tíðni áhættuóhappa skýrist líkast til af því að algengi HBV,
HCV og HIV er lágt á íslandi. Á árunum 1997-2011 greindust á
íslandi 5-21/100.000 íbúa með HBV, 13-33/100.000 íbúa með HCV
og 2-8/100.000 íbúa með HIV (tafla III).30 Það fundust tveir starfs-
menn sem smituðust af HCV á tímabilinu. Því varð smit í 0,06%
tilkynntra óhappa og í 3,2% tilvika þar sem vitað var að sjúklingur
var smitandi af HCV. Smithætta var í samræmi við erlendar rann-
sóknir sem sýna að líkur á smiti eftir stunguóhapp í tengslum við
HCV smitandi sjúkling er 1,8-10,0%.12
Mikilvægt er að leita leiða til að fækka óhöppum, fyrst og
fremst stunguóhöppum tengdum holum nálum. Erlendar rann-
sóknir sýna að hægt er að gera það með innleiðingu öryggisnála
og öryggishluta (nálar og hlutir sem eru sérstaklega hannaðir til
að minnka hættu á stunguóhöppum) og efla fræðslu um grund-
vallarsmitgát og rétta umgengni við beitta og oddhvassa hluti.4'28
Bólusetning gegn HBV er árangursrík vörn gegn HBV-smiti og
starfsmenn sem eru í hættu á því að verða fyrir óhappi ættu að
vera bólusettir.1-2 Verði starfsmaður fyrir óhappi tengdu smitandi
sjúklingi er hægt að veita árangursríka forvarnarmeðferð gegn
HIV. Miklar framfarir eru í þróun forvarnarmeðferðar og með-
Tafla III. Fjöldi einstaklinga sem greindust með HBV, HCV eða HIV á Islandi á
árí á hverja per 700.000 ibúa. Unnið úrgögnum um tilkynningaskylda sjúkdóma
á heimasíðu Embættis landlæknis.30
Ár HBV per 100.000 HCVper 100.000 HIV per 100.000
1997 8 20 3
1998 5 24 3
1999 16 30 4
2000 17 31 4
2001 21 27 3
2002 14 24 2
2003 8 13 3
2004 13 21 2
2005 11 15 3
2006 5 18 4
2007 15 31 4
2008 19 29 3
2009 7 33 4
2010 9 19 8
2011 9 23 7
ferðar gegn HBV og HCV en HCV er nú álitinn læknanlegur sjúk-
dómur í flestum tilfellum.1
Áætluð vanskráning óhappa á árabilinu 2005-2011 var svipuð
og lág (28,0%) í samanburði við margar erlendar rannsóknir sem
sýna vanskráningu óhappa á bilinu 25,0-85,0%.4'20'24Ástæða þessa
munar gæti meðal annars falist í mismunandi rannsóknarað-
ferðum. I okkar rannsókn var eingöngu kannað hve margir fóru
í blóðrannsókn í kjölfar óhapps án þess að tilkynna það. Þar sem
sá hópur starfsmanna sem varð fyrir óhappi og hvorki fór í blóð-
rannsókn né tilkynnti óhappið er óþekktur, má gera ráð fyrir að
vanskráning óhappa sé hærri en niðurstöður okkar gefa til kynna.
Hlutfall starfsstétta sem tilkynntu óhapp var frábrugðið því sem
kemur fram í erlendum rannsóknum.7'914'20'27 Hlutfall tilkynntra
óhappa frá læknum og læknanemum var lágt í samanburði við
erlenda starfsfélaga þeirra. Það vekur spurningar um vanskrán-
ingu óhappa af hálfu lækna og læknanema og hvort þeir fari oft í
blóðrannsókn í kjölfar óhapps án þess að tilkynna það.
Brýnt er að gera frekari rannsóknir til að fá nákvæmari mynd
af óhöppum meðal starfsmanna Landspítala og finna leiðir til að
fækka þeim. Mikilvægt er að finna þann hóp starfsmanna sem enn
er óbólusettur gegn HBV til að hægt sé að bólusetja hann.
Takmarkanir rannsóknarinnar voru ýmsar. Rannsóknin byggði
á tilkynningum sem starfsfólk sendi sjálfviljugt í kjölfar óhapps.
Því er mögulegt að óhöpp sem ekki voru tilkynnt myndu breyta
myndinni af óhöppum starfsmanna ef upplýsingar um þau væru
til staðar. Truflandi þættir sem ekki var leiðrétt fyrir og upplýsing-
ar skorti um, voru meðal annars aldur allra starfsmanna spítalans
og einnig aldur eftir starfsstéttum á tímabilinu 1986-2011. Því var
notuð lýsandi tölfræði við rannsóknina. Vanskráning óhappa á
árunum 1986-2011 og stundum illa útfylltar óhappaskýrslur höfðu
áhrif á upplýsingaöflun. Upplýsingar um starfsaldur komu ekki
fram í óhappatilkynningum og upplýsingar um heildarfjölda
starfsmanna eftir starfsstéttum fyrir 01.05.2005 voru ekki aðgengi-
legar á rafrænu formi og torvelt að nálgast þær á pappírsformi.
Upplýsingar um varnandi meðferð gegn HBV eða HIV voru illa
562 LÆKNAblaðið 2013/99