Læknablaðið - 15.12.2013, Blaðsíða 38

UMFJÖLLUN O G GREINAR
Hjálækningar, kukl og heilsusvindl
■ ■ ■ Hávar Sigurjónsson
„Það er því miður engin ein algild skil-
greining á fyrirbærinu óhefðbundin
heilsustarfsemi enda fjölmargt sem
rúmast undir þeim hatti," segir Svanur
Sigurbjörnsson lyflæknir sem fjallaði
nýverið um hinar ýmsu birtingarmyndir
kukls og hjálækninga í fyrirlestri á
Fræðadögum Heilsugæslunnar á höfuð-
borgarsvæðinu.
Óhefðbundin heilsustarfsemi er þýðing á
orðasambandinu „Alternative medicine"
og segir Svanur að þar sé ýmislegt gagn-
legt að finna en einnig margt sem nútíma-
þekking ætti fyrir löngu að vera búin að
henda út í hafsauga.
„Sumt af því sem eru hjálækningar og
kukl í dag var hefðbundið áður og því
hafa sumir áhangendur þess kallað lækna
nútímans „óhefðbundna" og lyf þeirra
„eiturbras". Þekkingarheiminum er snúið
á hvolf og það er furðuleg þversögn að
samhliða gríðarlega góðri vísindalegri
þekkingu skuli gerviþekking og kukl
blómstra sem aldrei fyrr."
Svanur segir mikilvægt að gera greinar-
mun á því sem kalla má hjálækningar og
getur gert tilkall til vísindalega sannan-
legs árangur og svo hins sem hann segir
hreinlega kukl og svindl og gengur út á
fullyrðingar um virkni og lækningamátt
sem stenst enga nánari skoðun.
„Á 19. öld tíðkuðust fjórir flokkar
alþýðulækninga; grasalækningar, and-
legar athafnir eins og særingar og bænir,
andalækningar þar sem miðlar sóttu látna
lækna og smáskammtalækningar (hómeó-
patía) sem þá var nýtilkomin. Vísindaleg
læknisfræði útrýmdi þessu nánast á fyrri
hluta 20. aldar en á síðustu áratugum
aldarinnar reis upp ný bylgja undir öðrum
formerkjum samhliða því sem opinber for-
ræðishyggja lét undan, nýaldartrú og nátt-
úrutrú, sem byggir á fullyrðingunni um
að það sem er náttúrulegt sé eðli málsins
samkvæmt hollt, sjálflærdómur í gegnum
netið og nýjar öflugar aðferðir til markaðs-
setningar. Allt hefur þetta hrundið af stað
bylgju gerviþekkingar og kukls."
í besta falli skaðlausar
Á ráðstefnu sem efnt var til í apríl á þessu
ári til heiðurs Magnúsi Jóhannssyni pró-
fessor, flutti fyrirlestur læknirinn Edzard
Ernst sem er jafnframt höfundur met-
sölubókarinnar Trick or Treatment.* Ernst
er fyrrverandi prófessor í óhefðbundnum
meðferðum við Exeter-háskóla í Bret-
landi og hefur ritað fjölda bóka og greina
um óhefðbundna heilsustarfsemi, kukl
og heilsusvindl af ýmsu tagi. Sjálfur er
hann upphaflega menntaður í hómeópatíu
og nálastungumeðferð og þekking hans
á þessu sviði er óumdeild. Kjarni fyrir-
lestrar Ernst var að hrekja algengustu
fullyrðingar og haldvillur (fallacies) sem
uppi eru um gagnsemi óhefðbundinnar
heilsustarfsemi og rakti hann niðurstöður
vísindalegra rannsókna sem gerðar hafa
verið á ýmsum óhefðbundnum meðferð-
um og að í langflestum tilfellum hafi þær
fallið á prófinu. Þær geri einfaldlega ekki
það gagn sem þær eru sagðar gera, í besta
falli séu þær skaðlausar, í sumum tilfellum
valdi þær skaða og í nokkrum tilfellum
valdi þær dauða. Meðal þess sem hann
nefndi gagnslaust voru lithimnugreining,
smáskammtalækningar, nálastungur
gegn reykingum, hnykkingar við astma,
svæðameðferð, ristilhreinsun, eyrnakerti,
*Singh S, Emst E. Trick or Treatment? Alternative Medicine On Trial.
Bantam Press, London 2008.
Áhrif lyfleysunnar
Anna Ragna Magnúsardóttir
næringarfræðingur
Á málþingi um óhefðbundnar lækningar
í Háskóla íslands í byrjun apríl kom fram
að kvíðið fólk er einn stærsti hópurinn sem
leitar óhefðbundinna lækninga. Kvíði veldur
líkamlegum einkennum, t.d. frá stoðkerfi og
meltingu, auk andlegrar vanlíðanar.
Ég þekki kvíða vel af eigin raun og hef
prófað allt milli himins og jarðar í þeirri von
að öðlast betri líkamlega og andlega líðan. Ef
græðaranum tekst að vekja mér væntingar og
vonir finn ég fyrir lyfleysuáhrifum. Líðanin
batnar, andlega og stundum líkamlega. En
lyfleysuáhrifin endast aldrei. Þau dvína
og hverfa á stuttum tíma og ég stend uppi
nokkrum þúsundköllum fátækari, og með
engu betri heilsu eða líðan.
Nú, þá er alltaf hægt að fara aftur til græð-
arans, eða leita til annars græðara sem býður
öðruvísi meðferð, prófa aðra remedíu. Þannig
fór ég milli alls kyns græðara, tók fæðu-
bótarefni, blómadropa og remedíur, prófaði
nálastungur og alls konar mataræði, heilun
og höfuðbeina- og spjaldhryggsjöfnun og guð
má vita hvað. Ég sé eftir á að ég var að reyna
að endurvekja og viðhalda lyfleysuáhrifunum,
halda í væntingar og von um bata.
Hvað skyldi ég hafa eytt miklum pening-
um í þetta samtals? Ég hef ekki hugmynd um
það. Eitt er víst að ekkert af þessu minnkaði
kvíða minn og tilheyrandi líkamlegan vanda,
þó heilun og höfuðbeina- og spjaldhryggs-
jöfnun hafi vissulega haft tímabundin slak-
andi áhrif.
Verst fannst mér þó þegar ég las í bókinni
Trick or Treatment að ein meðferðin sem ég
sótti stíft á tímabili, getur verið lífshættuleg.
Þetta voru hnykkir á hálsi, framkvæmdir af
útlærðum hnykkjurum (kírópraktorum). Það
eru dæmi erlendis frá um dauðsföll af völdum
heilablæðingar eftir hnykkmeðferð á hálsi. Æð
sem flytur blóð til heilans getur rofnað við
hnykkinn.
Það er sem sagt ekki nóg með að stirðleiki
í hálsi mínum hafi aukist tímabundið eftir
hverja hnykkmeðferð. Það er ekki nóg með að
heildaráhrifin af margra mánaða meðferð hafi
verið aukin eymsli í hálsi. Nei, það er ekki
nóg með það. Ég tók bókstaflega áhættu með
líf mitt í hvert skipti sem hnykkt var á hálsi
mínum.
http: / /upplyst.org/hjalaekningar/
edzard-emst/
586 LÆKNAblaðið 2013/99